Liburu isilak

Silent books irakurri nuen Ximena Miranda adiskideak idatzitako sarrera batean. Euskaraz nola izan zitekeen hasi nintzen begira eta liburu isilak aurkitu nuen Euskal Idazleen Elkartearen Uberan webgunean.

Liburu isilak. Oso irudi polita iruditzen zait. Askok isiltasunean ere irakurri ohi du, liburuen edukiez nork bere buruan hitza, irudia eta soinua jartzen duen bitartean. Liburutegietan ere isiltasuna izaten da nagusi. Eta, honekin ari garela, gogora dezagun atzo ospatu zela Liburutegien Eguna.

Vancouver Public Central Library

Irudia: Vancouver Public Central Library. GoToVan Flickr-en

Azken finean, hitzik ez edo hitz gutxi duten liburuez ari gara liburu isilak diogunean. Izaera narratiboa izaten dute nagusiki eta haurrentzakoak dira normalean. Hala ere, arestian aipatutako testuan, hizkuntzen eskoletan erabili ahal direla erakutsi nahi izan du Ximenak.

Gaia interesatu bazaizu edo zertxobait sakondu nahi baduzu, Irakasbil atarian duzu berri zabalagoa.

Euskara indartzeko bideak eta autokritikak

Euskararen Eguna zela-eta, Dani Alvarez kazetari ezagunari egindako elkarrizketa baten berri izan nuen Sarean, Daniren beraren txio bati esker, besteak beste.

Elkarrizketan kontu gehiago agertzen ziren, zergatik hurbildu zen bera euskarara, adibidez. Eta pertsona ezaguna izanda, eredugarria eta txalogarria iruditzen zait bere jarrera eta ahalegina; elebitasun hartzaileari buruzko ikuspegian ere bai. Baina txioan nabarmendutako kontu horrekin ez nago guztiz ados.

Izan ere, ni neu behintzat, barre egiten hasi baino, haserretu egiten naiz hainbat egoeratan. Zaila da orokortzea, eta testuingurua testuinguru (edo telesaioa telesaio, edo pertsona pertsona) haserretu egiten nau askotan euskara-maila eskasa sumatzeak mahai-inguruetan esaterako; edo alderdi politikoetako ordezkariengan; edo aurkezleen kasuan; edo kolaboratzaile ordainduen kasuan. Gaur, adibidez, “ni pertsonalki” bat atera zaio saio batean aurkezleari, eta ergatiboa bera dantzan ibili da zenbait unetan. Eta antzera amorrarazten nau “landu gabeko euskara”ren erabilerak arestian azaldutako kasuetan.

Askotan eskertzekoa da bai askoren ahalegina, baina, eta berretsi egiten dut salbuespenak salbuespen, ez dut uste nahikoa edota desiragarria denik komunikabideei dagokienez (eta irakakaskuntzaren munduan, antzera jakina). Elkarrizketan bertan ageri den bezala, ez gara ingelesaz edo gaztelaniaz ari. Michael Robinsonena eta antzeko beste batzuena gaztelaniaz mintzatzean, seguruenik, salbuespena da komunikabideetan.

Txanponaren bi aldeak ikusiko ditu askok. Baina ni neu behintzat ez nau lasaitzen tabernetan euskaraz dagoen presentzia bakarra “salda dago” denean. Edo gaztelera nagusi den komunikabideetan euskaraz akatsak dituen berri solteak irakurtzeak.

Portzierto. Hau bai dela desbiazio kontua nire aldetik, onartzen dut, baina “euskaldunek” jarri dute Daniren ahotan eta ez “euskaldunok”. Ñabardura bat baino gehiago da, ezta?

Hezibide ona eta munduaren ezagutza

Hezibide onaz idatzi nuen aurrekoan hemen. Eta irakasle modura bizi izandako egoera bitxi bat gogoratu nuen argitaratu orduko; egunero-egunero helduei euskara irakasten aritzen nintzaieneko pasadizo bat.

Ikasle berezi samar bat izan nuen ikasturte hartan. Bai, denok garela bereziak onartu arren, hark bazuela bere “puntutxoa” ezin ukatu. Adibidez, bere idazlanak ulergaitzak zirela esaten nionean, irakasleon kultura eza kritikatuz erantzuten zidan; nirea eta lankideena, behintzat. Bestela esanda, bere ustez idazlanak onak ziren; gure kultur maila (edo munduaren ezagutza, auskalo) zen berak idatzitakoak ulertzeko genuen oztopoa.

Egun batean, atsedenaldia bukatutakoan klasera berriz sartu eta lanari berrekin genionean, banana bat zuritu eta jaten hasi zen mutila. Haserretu eta klasean errespetu-falta zela esan nion nik, areago oraindik atsedenaldia bukatu bezain laster izanda; nirekiko eta ikaskideekiko errespetu falta zela gaineratu nuen. Berak, berriz, ez zetorrela bat esan zidan oso serio; nik errespetu falta bezala ikusten nuena, berak behar fisiologiko bati erantzutea zela uste zuen.

Ez dut gogoan nola bukatu genuen eztabaida; seguruenik, taldekideak harrituta egongo ziren eta nor bere kulturaren arabera bata ala bestearen alde. Azken finean, hezibide “ona” zer den nola ulertzen den.  Eta hizkuntzak ikastean, adibidez, munduaren ezagutza eta kultur talka aipatzen da, gaitasun soziokulturalaz edota soziolinguistikoaz ari direnean; esate baterako, etxe batera jatera gonbidatu gisa joatea jartzen du Instituto Cervantesek adibide bezala mundu-ezagutza desberdinen arteko aldea aipatzen denean. Besteak beste, eremu guztietan korrokada egitea ez da berdin hartzen, ezta?

enmanuel m Flickr-en

Estrategikoak komunikatzen eta elebitasun hartzailea

Valentziatik itzuli berria naiz; bertako Diputazioak antolatutako jardunaldi batzuetan parte hartzera gonbidatu ninduten. Tailer bat antolatzeko proposatu zidaten; gaia, estrategiak hizkuntzen ikaskuntza hobetzeko izan zen, hain zuzen ere. Beste blogean eman dut tailerrean egindakoari buruzko informazio zabalagoa; seguruenik, hurrengo asteetan ekarriko dizut zerbait hona, estrategien gaiak horretarako eta gehiagorako ematen baitu.

Baina, adiskide batek galdetu dit bertan bizi izandakoez, eta horretara natorkizu oraingo honetan. Esperientzia  interesgarria bezain aberasgarria izan dut; guztia ezin erraz laburtu eta alderdi bati erreparatuko diot. Egia da jardunaldiotan ibili garen guztiok badugula lingua franca jakin bat; hala ere, gutxitan erabili dugu eta komunikazioa lortu dugu. Neurri handian, murgiltze antzeko bat izan da niretzat.

Colon Merkatua, modernismoaren adierazgarrietako bat Valentzian. Iturria: puroticorico Flickr-en

Heldu nintzen egunean tokia eta jendea ezagutzera hurbildu nintzen MuVIMera. Eta, lehenengo ustekabea: hizlaria, Nel Vidal, gailegoz ari zela iruditu zitzaidan –hala zen– eta entzuleriak galderak valentzieraz egiten zizkion. Denok elkarrekin bazkaldu genuen eta, bigarren ustekabea, nork bere hizkuntzan ari zen mintzatzen (gailego bat, katalan pare bat, valentziarrak) neu izan ezik; gaztelera erabili behar. Baina gehiena ulertzeko gai nintzela konturatu nintzen eta normaltasunez joan zen. Ondoren, bisita gidatua, Valentzia hiriak duen modernismoa ezagutzeko; hura ere (hemen, katalanez azalduta) valentzieraz, Fil-per-rrandako Imma gidari genuela. Atzoko saion, ni neu gazteleraz aritu nintzen, esaldi bat edo beste izan ezik; partaideak, aldiz, euren arteko ariketetan zein niri egindako galdera eta iruzkinetan, valentzieraz nagusiki –ariketa batean euskaraz zegoen testu bat jarri nien arren, ulertzeko erabiltzen ditugun estrategiez hausnar zezaten–.

Elebidun hartzailea, beraz? Bai, eta funtzionatu duela ematen du. Beti ez dut horren argi ikusi baina… Seguruenik, oraingoan, aldeko aldagai ugari egon da: motibazioa, testuingurua, partaideon nolakotasuna… gure estrategiak… Beste zalantza bat bukatzeko: Euskal Herrian izan balitz, berdintsu jokatzeko zail; hortaz, denak lingua francara joko genukeen, lagunartean ere sarri gertatzen den legez?

Eta, politena, beharbada, gaur irakurri dudan txio hau. Ikasten segitzeko gogo eta asmoaren erakusle.

¿Pero qué lengua es ésta?

Lasai, irakurle lagun; gaurko sarrera ere euskaraz idatziko dut. Baina euskaraz ez dakitenekin du zerikusi zuzena.

Aste honetan bertan,  Euskara euskara ez dakitenentzat [sabes más euskera de lo que creees] sarrera irakurri nuen Sustatun. Bertan, beste blog bati egiten zioten aipu, Euskeraikasi blog, eta zehatzago, horretan dagoen zati bati, euskara ez dakitenentzat zuzendatukoari, hain zuzen.

Egia da denok ditugula aurrezagutzak; areago oraindik, helduak bagara; ikaskuntza horietan oinarritzea bide ezin egokiagoa, ezinbestekoa ere esan liteke. Aipaturiko webgunean, hortaz, antzeko ikuspegiaz ari direla esan liteke, baina urrutiagora joan gaitezkeelakoan nago. Izan ere, hitzetan fokalizatzen dute nagusiki –estrategiak pixkat kontuan izanda, akaso– baina hitz gardenak eta hizkuntza jakin batekin loturik ez dauden faktoreak (ezagutzak nahi baduzu) ez dituzte horren aintzat hartzen; hau da, testuinguruen ezagutzaz, testu-mota ezagunen ezaugarriez…

Adibide batekin argituko dizut. Aspaldi ezagutu nuen María Luisa Villanuevak bere hizkuntza-ikasleekin erabiltzen zuen ariketa bat da; asmoa, zeuzkaten ezagutzak aktibatzeko garrantzia azpimarratzea. Horretarako, eurentzat ustez guztiz ezezaguna zen hizkuntza batean idatzita zegoen panfleto bat ematen zien eta hiruzpalau galdera (nora joango ziren, zer ordutan, zerekin topo egitea espero zuten eta horrelakoak) Gehienek erantzun egokia ematen zioten planteatutakoari.

Lady Madonna Flickr-en

Honezkero asmatu duzunez, panfletoa euskaraz zegoen. Manifestazio bati buruzkoa zen. Baina, agertutako hitz gardenak (manifestazio, adibidez) baliatuta eta testuek komunean dituzten egiturak ezagututa (panfletoek, kasu honetan) gai ziren hainbat informazioz jabetzeko. Irakasleak azaldu egiten zien gerora zein zen hizkuntza eta ondorioa: hizkuntza ezezagun horretan zerbait ulertzeko gai baziren, zer esan ingelesari buruz, inguruan duen indarra kontuan izanda.

Hau honela, hitzei eta irudiei erreparatzeko estrategia ez dago gaizki, baina makulu gehiago ere badaude. Eta, argi dago, uste duguna baino gehiago dakigula sarri.