euskara – Page 2 – Ikasle eta irakasle

Euskara-ikasle… arrakastatsuak

Euskararen Nazioarteko Eguna atzo. Egutegia lepo dago egun europearrez eta nazioartekoez (besteak beste, atzo bertan ezgaitasunen nazioartekoa ere ba omen zen) eta berorien balio zein zergatiez luzeago mintza gaitezke. Hala ere, errepara diezaiogun hasierakoari.

Nestor Basterretxeak egindako logoa. Euskonews.com gunetik hartua

Eguna bera egunkarietan ere soma genezakeen; DEIAk, esaterako, lehen orrialde bikoitza izan zuen atzokoan horietako bat euskara hutsean izanik. Euskararen presentzia zertxobait handiago, oro har. Eta, honetan ere hedabideak bat, euskaldun berriei eginiko elkarrizketak. Adibidez, txoko honetatik agertutako Reyes Prados toki batean baino gehiagotan azaldu zen.

DEIAn bi pertsonari egin zitzaien elkarrizketa. [Enlace roto.]luzeagoa [Enlace roto.] baino; tituluak ere desberdin. Grezian bizi eta gaztelera-irakasle den Leonor Quintana bilbotarrak euren hausnarketa edozein hizkuntza-ikaslerentzat interesgarria dela zioen. Neuk, behintzat, atalen bat azpimarratu nahi dut.

Bien motibazioa argi ageri da; desberdina, seguruenik, baina motibazio sendoa. Testuinguruaren garrantzia suma daiteke, baina ez da ezinbestekoa (Euskaldun berriaren baladako protagonista ere Barakaldokoa genuen) eta familiaren sostengua azpimarratzen dute biek, baita ohituren pisua ere. Euskalkien auzia eta zer eredu irakasten den ere ageri da neurri batean.

Ikasle eta irakasle naizen aldetik –hala adierazten dut sarri– batek esandakoarekin bukatu nahi dut. Gazteagoekin ezagutzak partekatzea umiliagarria ei da (edo izan ei da) berarentzat berriaren arabera; desberdinekin eta desberdinengandik ikastea aberasgarri ulertzen dut neuk.

Hizkuntzak jakiteaz berriz

Joan den astean, Pilar Kaltzadak elebitasuna izan zuen gai [Enlace roto.]. Bada denboratxo bat gaia atera nuela nire beste txokoan, kasu hartan etorkinaren herriminari lotua; halaber, hizkuntzak ikastea ere izan dugu hemen hizpide.

Finean, hautu pertsonala izan zen euskara Pilarren kasuan, berak idatzitakoari jarraiki. Dena den, nire ustez badu pisurik inguruak. Alegia, besteak beste bere gurasoek hartutako erabakiek badute zerikusirik, zuzenago ala zeharka, euskara ikasi eta euskaldun izateko erabakian. Era berean, txikitatik elebidunon garenon kasuan zein gainontzekoetan, gure inguruan hartutako erabakiek badute eragin zuzenik, nahiz eta aurrerago heltze-prozesuan hartu beharreko erabakien multzo handian sartzen den hizkuntzena.

Eta erabaki horietan beste baldintzatzaile bat sumatzen dut. Izan ere, ildo bereko bi berri irakurri nituen joan den astean Deian. [Enlace roto.], batetik, Edinburgoko Unibertsitateko ikerketa bat azaltzen zen; haren arabera, elebitasunak (edo eleaniztasunak) eragin positiboa du Alzheimer kontuen garapena oztopatzean, esaterako –bestelako aldeko arrazoi gehiago ere badago–. Bestetik, [Enlace roto.], helduengan (garai batean zaharrrengan esango genukeen) euskara ikasteak dituen ondorioak –onak, ustez– aztertzeko.

Hau honela, bizitza osoan ikasten aritzeko hartutako erabakia nola bota atzera, irakurle lagun hori, mende erdiaren atarian nagoen honetan?

Bertsobot

Joan den astekoaren jarraipen gisa, hona hemen Aitzol Astigarragak bidalitako informazioaz osatutako sarrera. Mila esker, Aitzol, eta badakizu txoko honetako ateak irekita dauzkazula.

Sarrera

2012ko apirilaren 18an, Euskal Herriko Unibertsitateko errektore taldeak bertso-saio berezia antolatzeko gonbita luzatu zigun: bertsolari eta makinen artekoa, alajaina! Erronkari baiezkoa eman eta Informatika Fakultateko hainbat ikerlari elkar lanean jarri ginen, bertsoBot-aren lehen prototipoa plazaratuz. Bi robot, Galtxagorri eta Tartalo, aritu ziren saio berezi horretan bertsolariekin batera, eta saioak arrakasta handia izan zuen medioetan. Jendaurrean eta bat-batean egindako saio esperimental horretatik ikasgai garrantzitsuak atera genituen, zinez: bai robotika arloari dagozkionak, eta baita testuen sorkuntza automatikoari buruzkoak ere.

Baina garrantzitsuena: orduko saioak balio izan zigun jolas gisa planteatutakoari serio heldu, eta bertsolaritza, hizkuntza-teknologiak eta robotika uztartuko dituen ikerketa-lerroari hasiera emateko.

Helburuak

Helburu praktikoa jarri diogu ikerketa-lerroari: bertsotan aritzeko gaitasuna erakutsiko duen makina autonomoa garatzea: bertsoa osatzeko instrukzioak ahoz jaso, hauek prozesatu eta ahalik eta bertsorik egokiena osatu eta kantatuz.

Baina helburu praktiko horren atzean, ikerketaren benetako oinarri diren beste helburu hauek dauzkagu:

Makina eta gizaki arteko hizketa bidezko komunikazioa.
Elkarrizketa sistema bat garatzea, bertsoa edo poesia oinarri gisa harturik.
Giza-sormenaren eredu konputazionalak aztertzea.
Poesia sortzaile automatikora bidean pausoak ematea.
- Corpusetatik hizkuntza-ereduak erauzi ikasketa automatikoa baliatuz
- Bertsoen egitura narratiboa aztertu eta mezu berriak egituratu eta formulatzeko aplikatu.

Beraz, bertsogintzaz harago, hizkuntza naturalarekin, euskararekin, diharduten teknologiak ditugu aztergai gure lanean. Oinarrizko ikerketa bazter utzi gabe, aplikazio esperimentalak aurkezten saiatuko gara, geroago alor horietako enpresa edo erakundeek garatu eta produktu bihurtzeko aukera eskainiz. Besteak beste:

Ahots bidezko elkarrizketa-sistemak.
Erantzun emozionalak detektatzeko gai diren robot adimendunak
Hizkuntzen ikaskuntzarako software-tresnak
Plagioak atzemateko eta autore-testuen azterketarako tresnak
Bertso-sorkuntzan lagungarri izango diren tresnak: errima bilatzailea, doinu hautatzailea, bertsoen bilatzaile semantikoa, etab.

Zergatik bertsolaritza?

Norbaitek galde dezake ea zein den benetan robot bat bertsotan jartzearen interesa. Azaldu behar genioke gure helburua ez dela inondik ere bertsolarien pare arituko den makina lortzea. Bertsolaritza aukeratu dugu adierazpide gisa, hizkuntzalaritza konputazionalaren ikuspegitik begiratuta interesgarriak diren ezaugarriak biltzen dituelako:

Hizketa librea bere horretan larre zabalegia da. Bertsoaren betekizunek eremua mugatzen digute, eta horrek, konputazionalki bere bentajak dauzka.
Bertsoaren betebehar tekniko diren neurria eta errima, konputazionalki tratagarriak dira.
Hizketa arruntean ez bezala, bertsotan oso ondo zehaztuak daude elkarrizketaren ezaugarriak: noiz hitz egin eta noiz entzun, berbaldiaren iraupena, etab. Horrek mezu truke eta elkarrizketa errazten du.
Bertsoa bera komunikazio tresna gisa interesgarria da. Bat-bateko bertsoak prozedura zehatza dauka.
Bertsolariak bere mekanismoak dauzka esan nahi duenari forma eman eta bertso bidez adierazteko (ideia nagusia bukaeran, oinen aukeraketa, puntuz-puntu osatzea…); beti ere betebehar tekniko zorrotzak jarraituz (neurria eta errima). Eredu hau, bertsoarena, interesgarria zaigu bai forma aldetik eta baita diskurtsoaren antolaketaren aldetik ere bertatik ikasi ahal izateko.
Ahozko adierazpideen artean, bertsolaritzak leku berezia du gurean. Dokumentazio lan izugarria dago egina, eta corpus hori eredu bikaina litzateke guretzat, bertatik ikasi ahal izateko.

Ikerketa-taldeak

Robotak itxuraz hain erraz egiten duen zeregin bakoitzaren atzean lan handia dago.

Batetik, robotika-lanak daude, RSAIT Robotika eta Sistema Autonomoen Ikerketa Taldeak gorputza jarri dio makina bertsolariari. Honela, robota gai da aginduak jaso eta bere ingurunean mugitzeko: mikrofonora hurbildu, heldu, jiratu, atzera itzuli eta antzeko mugimenduak eginez. Robota hizkuntz naturalean (euskaraz) komunikatzeko gai da, eta sentsoreak baliatzen ditu ustekabeko gertaeren aurrean erantzuteko.

Bestetik, IXA ikerkuntza taldean egindako lanari esker hutsetik bertsoak sortzeko gai da robota (hala-moduzkoak badira ere), ikasketa automatikoko teknikak baliatuz. Era berean, zentzu handiagoko bertsoak sortzeko, beste bide batzuk jorratu dira RSAIT taldearekin batera: corpus bidezko hurbilpena abiapuntu gisa harturik, puntuen arteko antzekotasuna eta koherentzia jorratzen dutenak.

Azkenik, aipatu beharra dago Aholab ikerkuntza taldearen lana.Talde honek ahotsaren sorkuntzan hainbat urtetan egindako lanari esker jarri ahal izan dugu kantari robota.

Kontaktua: Aitzol Astigarraga Pagoaga

aitzol.astigarraga@ehu.es

Estres linguistikoa

Joan den astean, lehen hitzaren garrantziaz aritu nintzaizun. Egun batzuk gerora, Goyo del Solen txio batek bertan idatzitakoa gogorarazi dit

@jgdelsol balizko azalpen bat? lehen hitzaren garrantzia, nola ezagutu zuten elkar http://t.co/e1j43Xa4V4 😉

— Iñaki Murua (@imurua) February 3, 2014

Eta, horrelakoetan nenbilela, estres linguistikoa kontzeptuaren berri izan dut, Azkue Fundazioaren “egunkariaren” bitartez. Horrek ere azal lezake Goyoren zalantza/kexaren zergatia.

Bertan idatzi dutenez, norekin, non, noiz, zein hizkuntza aukeratu erabaki beharrarren ondorio da estres mota hori. Hobeto azaltzeko asmoz bideo bat ere txertatu dute, Badu Badak You Tuben duen kanalean dagoena.

http://youtu.be/lGfydvpa3Vk

Bukatu aurretik, bi kontutxo. Bata, Badu Bada erakusketa Bilbon izango dugu, Alhondigan hain zuzen, hilaren 25etik aurrera. Bestea, Azkue Fundaziotik proposatzen duten mintzatu sistemak, geolokalizazioarekin lotura duenak, ez nau asetzen; nahiago dut mundu mundialean ez adieraztea non nagoen, euskaraz mintzatzeko balio izan arren.

Lehen hitzaren garrantziaz

Lehendabiziko elkarrizketan erabiltzen den lehen hitz hori zein hizkuntzatan dagoen badu berebiziko garrantzia, nire ustez. Areago oraindik; harremana denboran luzatzekotan, ez da samurra hizkuntz ohitura horri buelta ematea.

Izan ere, lehen hitzaren hizkuntzaz esperientzia desberdinak izan ditut –eta iruzkinak jaso– azken boladan.

Adibidez, adiskide bat beti euskaraz mintzatzen zaie Bilboko tabernako zerbitzariei; eskualde erabat euskaldunean bizi denez, beretzat pentsaezina da bestela egitea. Eta ustekabe bat baino gehiago izan dugu hori dela-eta, harridura-aurpegiak alde batera utzita (behin eskatutako kafe-motak erabat nahastu zituen zerbitzari gaztetxo batek, esaterako)

Beste batek, Bilbon bizi denak, taberna berri bateko jabeaz, begikotasuna azpimarratzeaz batera, euskalduna dela aipatu zidan. Eta lagunaren jokabidea, gainera, 30 urteko beherakoekin euskaraz hitz egitea da. Bere ustez, adin horretatik beherako guztiek ikasi dute hezkuntz sisteman gutxienekoa ulertzeko beste.

Ingeleses-hiztunen jokabideak ere harritu egiten nau sarri; ematen du edonork dakiela –jakin behar duela– ingelesez, lasai asko hitz egiten baitizute nonahi beren hizkuntzan. Nahiz eta atzerrira joaten garenean antzeko jokaera izan dezakegun hasieran, lingua franca izatea baino gehiago ez ote dago horren atzetik?

Eta, azkenik, “hemengo” jokabide batzuk ere bitxiak inoiz. Jatetxeetako kartak gaztelaniaz eta ingelesez egotearen antzera, aste honetan bertan gertatutakoa: landetxe baten webgunea bisitatu eta, sartu bezain laster, hara non irekitzen zaidan leihotxo bat. Zer izango eta bertako arduradunaren mezua, ingelesez, nola ez, hizkuntza hori badakitela adieraziz eta zalantzaren bat izatekotan lasai idazteko… ingelesez, ematen dit.