Nire azken lankidetza…oraingoz

Ez naiz blog honetaz ari, baina hau ere oraingoz dela esan beharko dut. Izan ere, DEIAren webgunean izandako aldeketengatiko gora-beherek berriz esparrutxo honen geroaz eta tokiaz pentsarazi didate zazpi urte pasatu ondoren (zazpi!!!). Sarrera honetan, aldiz, liburu batez arituko natzaizu, adiskide; eta, zehatzago, liburu baten kapitulu batez.

Badakizu nekez esaten dudala ezetz (bai, badakit hori ikasi behar dudala, baina oraindik orain ikasle ere banauzu). Hala, atal labur bat idazteko proposamena egin zidan liburuaren editoreetako batek hasiera batean. IKTei eta konpetentzia digitalei buruzko liburu baterako zen, ematen duten graduadondoko baten baitakoa. “Irakaslea berrikuntzaren aurrean: garapen profesionala eta ahalduntzea” izan zen proposatutako izenburua eta orientabide orokor batzuk ere eskaini zizkidatzen. Baiezkoa eman eta gero beste kapitulu bat idazteko ere proposatu zidaten, baina arrazoi desberdinengatik hura ez nuen horren argi ikusi eta bigarren horretan ez nuen aurrera egin.

2019ko azaroan plazaratu zuten emaitza eta urtarrilean egin zuten aurkezpena prentsaurreko batean. Azkenean, hainbat kide eta ezagunen partaidetza egon da, Mikel Iruskietak txio honetan adierazi zuen bezala.

Eta hemen, prentsaurrekoaren bideoa:

https://youtu.be/OLDemNH_1R0

Bukatu aurretik, eskerrak eman nahi dizkiet nigan pentsatu zuten koordinatzaile-editoreei: Mikel Iruskieta, Montse Maritxalar, Amaia Arroyo eta Abel Camachori.

Informazio zabalagoa: liburuaren editoreei Buruxkak webgunean egindako elkarrizketa. Liburua salgai dago, besteak beste UEUren webgunean.

Itzultzaile neuronalak

Duela bi urte pasatxo idatzi nuen hiztegiei buruzko sarrera bat; bertan “itzultzaile automatiko neuronalak” aipatu nizkizun jada. Kontua da gaiak aurrera egin duela, jakina, eta une honetan badugu euskaraz aukera bat baino gehiago eskura Sarean.

Horietako bat Jaurlaritzaren webgunean dugu; itzultzaile “gramatikal” bat ere bdadgo. Urrian beta bertsioa aurkeztu ondoren abenduan egin zuten lehenengo balorazioa (egunean 50.000 itzulpen baino gehiago sailburuaren esanetan, besteak beste) eta mugikorretarako aplikazioaren berri eman zen. Halaber, agerraldi horretan adierazitakoaren arabera

Sare neuronalen bidezko itzulpena azken hiru urtean hasi da erabiltzen modu produktiboan, eta jauzi kualitatibo handia dakar orain arte erabilitako sistemekin alderatuta (analisi eta transferentzia gramatikaletan, sistema estatistikoetan edo hibridoetan oinarritutakoak). Itzultzaile neuronalek giza garunaren funtzionamendua imitatzen dute, eta, beraz, entrenamendua behar dute ikasteko. Sare neuronalen bidez lortutako itzulpenak erraz irakurtzen dira, koherentzia dutelako eta esaldiaren barruko elementuen arteko lotura hobeto mantentzen dutelako orain arte erabilitako itzulpen automatikoek baino […] Itzultzaile neuronalak etengabe ari dira ikasten, baina horretarako corpus elebidun handiak behar dituzte


Baina, esan bezala, ez dagoen aukera bakarra esparru honetan. Izan ere, Elhuyarrek ere badu berea (itzultzailea.eus) eta erabilgarri dago 2019ko azarotik ordenagailu eta mugikorretarako. Seigarren hizkuntza gehitu diote urtarrilean: ingelesa gehitu diote lehendik zeuden euskara, gaztelania, frantsesa, katalana eta galegoari.

Ezagun batek itzulpenen kalitatea azpimarratu dit. Nik neuk egindako saiakeretan emaitza ez da txarra izan, oraindik azken froga falta zaidan arren, lagun batek inoiz egin duen froga bat hain zuzen: Silvio Rodríguezen hitzen itzulpena.

Nahiz eta itzulpenak onak izan, profesionalen lana beharrezkoa izango dela esaten da. Ikusiko dugu hemendik bi urtera edo bilakaera zein den… sarreren erritmoa mantentzeko eta ordurako blogak bizirik badirau, jakina.

Iragarki elebidunak

Behin baino gehiagotan egokitu zait publizitate-kanpainak eta iragarkiak aztertzea, arrazoi desberdinengatik: lanagatik, laguntza eskatu didatelako… Lanbidearen ajez edo deformazio profesionalez ere bai, jakina. Azken arrazoi honengatik erreparatu diot, seguruenik, Bizkaiko Foru Aldundiak indarkeria matxistaren aurka abian jarri duen azken kanpainari.

Ez da erraza lelo elebidunak arrakastaz osatzea edo itzulpenarekin bete-betean asmatzea. Sarriago gertatzen da, nire ustez, ideia bikaina hizkuntza batean sortzea eta gero beste hizkuntzara edo hizkuntzetara eta horien ezaugarrietara egokitu behar izatea. Ez da erraza hitz-jokoak itzultzea. Adibide ugari dagoela ematen dit. Esate baterako, Laguna kotxeen kanpaina hasi zenean nik adiskidetasunarekin zerikusia izango zuelakoan nengoen.

Antzeratsu gertatu zait arestian aipaturiko kanpainarekin; ez ditut bi leloak berdin ulertzen. Gazteleraz, “tío bueno” horrek ematen du jokorik. Nola euskaratu, baina? “Tipo apartak” izan da hautaturiko formula; “osaba ona” ez, eskerrak. Hala ere, “tipo” ontzat hartuta, “aparta” eta “ederra” ez ditut berdin ulertzen nik. “Mutil katxarroa” ere ez dakit nik aparta ote den.

Badaezpada: indarkeria matxistaren kontra nago. Publizitateari, itzulpenei eta testuak ulertzeko moduei buruzko sarrera da.

Azentu-markak euskaraz?

Garai bateko klasekideek oroimen ona dudala esaten didate; edo, gutxienez, garai batean gertatutako pasadizoak gogoratu eta gogorarazteko. Ematen dit oraingoan ere horrelako zerbait gerta daitekeela.

Izan ere, lehengoan euskaraz ez dagoela azentu-markarik aditu nion adiskide bati. Kanpoko hitzekin ager litezkeela adierazi nion, eta, horrekin batera, EHUko Zientzia-Fakultatean euskal lerroak abian jarri zireneko kontua gogoratu nuen.

Lehendabiziko urrats haietan, besteak beste, hizkuntza bera egokitzeko beharra ere izaten zen, lexikoan esaterako. Behin batean hiztegian aurkitzen ez genuen hitz batez galdetu genion irakasle bati; eta berak, irrifartsu, “agian asmatuko nuen” erantzun zigun lasai asko. Baina hiztegiaren aldekoez gain, bazegoen bestelako arazorik, eta proposamen bitxirik ere bai.

Hala, iraganeko -n soila eta iraganeko eta erlatibozko -n horiek bereizteko proposamen bat bazebilen orduan. Horren arabera, iraganekoaz gain erlatibozkoa zenari azentu-marka jarri beharko zitzaiokeen. Adibidez, “atzo etorri zen gizona” eta “atzo etorri zén gizona ez zen nire irakaslea”.

Elhuyarkoa [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]

Ez dakit proposamena Euskaltzaindiara helduko zen, baina argi dago ez zuela aurrera egin. Auskalo baten batek berriro ekingo dion inoiz gaiari.

XXII. Agiña memoriala: herri, errai, erro

Aurten ere udazkenaren etorrerarekin batera, ate joka dugu Jatorki abesbatzak 1998tik Andoni Arregiren omenez antolatzen duen Agiña memoriala. XXII. ediziora iritsi da dagoeneko 1998an hasitako ekimen hau.

“Herri, errai, erro” izenburua jarri diote aurtengoari, Jatorkiren betiko euskaltasunarekin uztartuta leitmotiva. Izan ere, ziklo bat itxiz aurreko bi urtetakoen jarraipena izango da, nolabait esateko. Eresoinka mugimendu kulturala izan zen ardatza 2017an; 2018an, berriz, Ez dok amairu. Hala, 70eko hamarkadaren ondorengo kantautore eta musika-taldeen lanak aurkeztuko ditu abesbatzak oraingoan, korurako propio egindako egokitzapenekin. Jatorki ez da bakarrik arituko, beste zenbait musikari izango baititu lagun: Mario Lerena, 3 Taula Txalaparta ekimenak, Arrate Fernandez eta Bilboko txistu-taldea.

XXII. Agiña memoriala 2019

Urriaren 5ean Atxuriko Gizakundearen Elizara hurbiltzen bazara, Benito Lertxundi, Xabier Lete, Gorka Knörr, Hertzainak, Sorotan Bele, Itoiz, Gontzal Mendibil, Mikel Laboa edo Kalakanen abestiak entzun ahal izango dituzu, beste hainbat musikariren ikuspegi eta moldaketekin, hala nola, Jesus Egiguren, Lorenzo Ondarra, Karlos Gimenez, Bingen Mendizabal, David Azurza, Ruper Lekue, Antonio Guerrero, Hilario Extremiana, Xabier Sarasola, Josu Elberdin, Josu Soldevilla, Iñaki Urkizu edo Jabier Ituarterenekin.

Eta bai: beste batzuetan legez, neuk ere ekarriko dut neure harri-koskorra proiektu hau gauzatu dadin eta Atxurin izango nauzu kantari larunbatean.