Itzultzaile automatikoak eta enparauak

Aspaldi, lanean hasi berria nintzela hain zuzen, entziklopedia bat erosi nuen. Bai, paperezkoa eta hainbat liburuki zituena; are, aldiro osatu behar zena munduan gertatutako kontu berriak jasotze aldera. Argi dago ez nintzela aurrera begira ari, nik aldez aurretik bizi izandakora baizik: gurasoen etxean sarri erabili nuen antzeko liburu-sorta bat eskolako garaietan. Oraindik orain etxean daukat. Dena den, ez du inork erabiltzen, ezta neuk ere. Informazio-iturriak bestelakoak dira.

Antzekoa esan nezake hiztegiez. Horiek ere erostarazten zizkiguten eta geure aldetik erosi ere bai. Eta egun, entziklopedia haren lagun dira apalen batean baztertuta. Esate baterako, “Hiztegia 80” famatua jarri biltzatzailean orain eta bigarren eskuko gaien artean ikusiko duzu. Izan ere, online dauden hiztegiak baliatzen ditugu edota geure gailu mugikorretan app gisa egindakoak . Edo euskalbar bezalako erremintak ezinbesteko ditugu batzuek dagoeneko eguneroko zereginetan.

Eta zer esan itzultzaile automatikoez? Ez dugu gaur eztabaidatuko ea horrelakoek hizkuntzak ikastearen esparrua erabat irauliko duten, baina, edonola ere, aintzat hartu behar direlakoan nago. Itzultzaile automatikoen eremu honetan, berri bat plazaratu da euskarari dagokionez: Modela du izena, eta “itzultzaile automatiko neuronala” omen da (Spri-ren webgunean azalpen luzeagoa). Halaber,  beste tresna baten berri izan dut egunotan, Sustaturen bidez: TextReference, testuingurudun hiztegia.

Ez duzula inoiz Googlek daukan itzultzailea erabili, jakin-minez gutxienez? Jakin-mina edo bihurrikeria, baina gogoan dut 2012an Jaurlaritzak itzultzaile automatikoa aurkeztu zuenean, ekitaldi publiko batean hain zuzen, Internet bidez itzultzeko esaldiak proposatu ahal zirenez, Silvio Rodriguezen itzulpenak proposatuz ibili zela lagun bat, “si me dijeran pide un deseo, preferiría un rabo de nube” bezalakoak.

Zin dagizut, adiskide, nik neuk egin egin dudala; itzultzailearena diot, ez lagun hark egindakoa, produktua kinka-larrian jarrita. Are, ingelesaren kasuan, dakidan apurra osatzeko ere baliatu dut behin baino gehiagotan. Osatzeko diot, horrelako tresnak erabiltzen jakin behar delako; baieztapen hori entzun eta irakurri diot Daniel Cassany-ri adibidez, Sustraietatik Zerura liburuan besteak beste. Edo ikusi, bestela, Jaurlaritzaren itzultzaile automatikoaren sarreran idatzita dagoena (emaitza beti gainbegiratu behar dela, alegia).

Kritiko izatea…

baina mihiluzea izan gabe.

Joan den asteburuan irakurri nuen El Paisen Nik Peachey aditu britainiarriari eginiko elkarrizketa; “ikasleei Facebooken dagoen guztia ez sinisten irakatsi behar diegu” jarri zioten izenburu. Interesgarria iruditu zitzaidan, nahiz eta berak adierazitako kontuak niretzat berriegiak izan ez, “tramankulu” eramangarrien hezkuntz erabilerarena esaterako.

Are, izenburuan agertu zenari kritikotasun hori zabaldu behar dutela gehituko nioke (eta diot). Hala, Facebooken ezezik, Interneten agertzen den guztia ez dela sinistu behar. Ezta irudietan ikusten dena, argazkia izan, bideoa izan… Gure amamak beti esaten zuen telebista ikusten zuenean: “pintar como querer” (deigarria, esaera hau gazteleraz botatzen zuela, euskaldun peto-petoa eta sutsua izan arren) Ariketa erraz bezain argigarria azaldu nuen Botxotik-en.

nattydreaddd Flickr-en (CC lizentziapean)

Eta irudiak ezezik, testu idatzien aurrean ere kritiko izatea erakutsi eta irakastearen erronka hor dago. Kritikotasunez irakurri eta ulertzeaz zer ulertzen duen azaltzen du Daniel Cassanyk… bai, Sustraietatik zerura liburuan, besteak beste. Eta ustez neutroak eta objektiboak diren testuliburuen adibideez janzten du ekarpena.

Beste kontu bat da ikasle horrengan kritikotasuna pizten badugu, azpiko curriculumarekin edo curriculum ezkutuarekin zein neurritaraino egingo duen talka. Edonola ere, “pozik baina arduragabe eta sinesbera” baino hobe kritiko, ezta?

Praktika letratu nagusiak eta bernakularrak

Hau da burura etorri zitzaidan lehenengo gogoeta herenegun Deian ateratako albistea irakurri nuenean: [Enlace roto.]Catalunyan aita batek alabaren testuliburuaz egindako protestaren berri izan nuenean, joan den astean eman nizun berri Botxotik-en kontatu nizuna, kontu bera izan nuen buruan.

Sarreraren izenburua ikusita pentsamendu bitxiak ditudala uste izango duzu agian. Baina, kontuan izan, Daniel Cassanyk erabili ohi dituela hitz horiek (MSN edo idazkera ideofonematikoa bezala) eta Sustraietatik zerura argitaratu aurretik behin baino gehiagotan irakurri –eta landu, itzultzeko besteak beste– behar izan genituela horrelako kontzeptu eta hitzak.

Zigor Alkortaren argazkia Deian

Danielek dioenez, praktika letratu bernakularrak, “idaztean, guk geuk, geure kabuz, gizarte-erakundeek (eskolak, administrazioak, justiziak eta abarrek) ezarritako konbentzioetatik kanpo, zer egiten dugun adierazten du” (egunkari intimoak, lagunen arteko posta, txioak, txat pribatuak eta abar) Praktika letratu nagusien kontrakoa da, hauek publikoak eta formalak baitira, eta arau zorrotzen pean baitaude. Alegia, lagunen artean eta senitartean hizketa biziagoa erabiltzen dugunean bezala, idaztean horrelako testuak ekoizten dira eta bernakularrak deritze.

Kontua da bi esparruak, nagusiena eta bernakularrena, nahasten direnean. Cassanyren beraren iruzkinari jarraiki, desberdintasun horren inguruko hausnarketa ondo dago; klasean bernakularra era formalean irakastea berriz, lekuz kanpokoa –adibide gisa, komunetan idazten irakastea aipatu du–. Hortaz, lehenengo paragrafoan aipaturiko berrian testuingurua falta zaigu.

Halaber, dagoeneko hemendik agertu da hizkera “formalegiari” buruzko kezka; Oihan Vegak idatzitako sarrera, adibidez. Are, Guillermo Gómezek ere aipatu dit inoiz Twitterren euskaldun askoren idazkerak sortarazten dion harridura. Edonola ere, SMSak era ideofonematiko horretan idazteko, hizkuntza menperatu egin behar da, ikerketek diotenez.

Beharbada, bi praktika letratuen arteko jauzia ageri zaigu arestian azaldutako bi kasuetan… edota hizkuntzaren erregistro desberdinen jabe izatearen –ala ez izatearen– ondorioak.

Irakaskuntzari buruz ikasi ditudan hiru gauza

Horrela deitu zuten Catalunyako Universitat Obertak eta Jaume Bofill Fundazioak indarrean jarritako ekimena. Pere Marquesen blogaren bidez izan nuen horren berri; berak erantzun zuen, bere esparruko ekarpenak eginez nagusiki. Jakin badakit Daniel Cassanyk ere erantzun zuela (bai, Sustraietatik zerura liburua idatzi zuen berberak)

Garai batean, 2008an hain zuzen, antzeko zerbait galdetu genuen Heziberri zeritzon ekimenean: gazteen erronkak 2025an (gero eta hurbilago dago data, portzierto). Orduko ekarpen bat ere ekarri nizun esparru honetara, Jose Mari Lasarena hain zuzen.

Noticias de Alavan argitaratua

Ez dakit, irakurle, zein mailataraino izango zaren irakaskuntzan aditu. Baina, aritu, ikasle gisa bada ere, seguru baietz. Beraz, izenburuko galderari erantzun nahi badiozu…

Oharra: ez da beharrezkoa Pereren luzerako erantzunik… nahi ez baduzu, behintzat.

Daniel Cassany: “Sustraietatik zerura”

Gaur ez natorkizu nire liburuaz hitz egitera… baina ia-ia. Beste bide batzuetatik esan dizudala jakin badakit, baina pozik nagoela ezin izkutatu edo ukatu.

Lehenengo aldia beti berezia dela esan ohi da, eta kasu honetan bi “lehenengo aldi” daukagu: Daniel Cassanyren lehendabiziko liburua euskaraz, nire aurreneko liburua editore gisa.

DSC_0001Sustraietatik zerura” du izenburu HABEk argitaratzen duen Itzulpen Sailaren 53. zenbaki honek. Izenburu hori Mallorcako ereserki ofizialeko lerro batetik dator; izan ere, egileak dioenez, “zuhaitza zenbat eta barnerago sustraiak, gorago“. Eta hala,

sustraiak ezagutuz -eta onartuz eta maitatuz-  bihurtzen gara handiago, ulerberago, koherenteago, zoriontsuago, helduago.

Iturri desberdinetako ahotsak eta testuak bildu ditu Cassanyk; bestela esanda, bere idazlan hautatu batzuk jaso dira, hemen ezezagunak, lortzeko zailak izateagatik –atzerrian edo aldizkari espezializatu eskuragaitzetan argitaratuak– edo oraindik argitaratugabeak izateagatik. Hitzaurreaz gain, beste zazpi atal daude:

  1. Hitzaurrea.
  2. Egungo praktika letratuak.
  3. Pantailetatik esanahira.
  4. Ardoa eta botilak, irakurketa eta liburuekin.
  5. Irakurketa-klase on bat.
  6. Nola lortu idazketak guri men egitea?
  7. Zer da, gaur egun, ondo hitz egitea?
  8. Escuela-ko zutabeak (2008tik 2011ra Escuela aldizkarian ateratakoen aukeraketa)

Guztien artean nolabaiteko batasuna dagoen arren, atalka irakurtzeko ere aproposa da lana.

Aurkezpen-saioak antolatu dira, Bilbon eta Donostian, eta bihar arte, azaroaren 6a arte, bertara joateko izen-ematea zabalik duzu. Bestela ere, beti duzu liburua lortu eta irakurketaz gozatzeko aukera.