Category: euskara

Hizkuntzak jakiteaz berriz

Joan den astean, Pilar Kaltzadak elebitasuna izan zuen gai [Enlace roto.]. Bada denboratxo bat gaia atera nuela nire beste txokoan, kasu hartan etorkinaren herriminari lotua; halaber, hizkuntzak ikastea ere izan dugu hemen hizpide.

Finean, hautu pertsonala izan zen euskara Pilarren kasuan, berak idatzitakoari jarraiki. Dena den, nire ustez badu pisurik inguruak. Alegia, besteak beste bere gurasoek hartutako erabakiek badute zerikusirik, zuzenago ala zeharka, euskara ikasi eta euskaldun izateko erabakian. Era berean, txikitatik elebidunon garenon kasuan zein gainontzekoetan, gure inguruan hartutako erabakiek badute eragin zuzenik, nahiz eta aurrerago heltze-prozesuan hartu beharreko erabakien multzo handian sartzen den hizkuntzena.

Eta erabaki horietan beste baldintzatzaile bat sumatzen dut. Izan ere, ildo bereko bi berri irakurri nituen joan den astean Deian. [Enlace roto.], batetik, Edinburgoko Unibertsitateko ikerketa bat azaltzen zen; haren arabera, elebitasunak (edo eleaniztasunak) eragin positiboa du Alzheimer kontuen garapena oztopatzean, esaterako –bestelako aldeko arrazoi gehiago ere badago–. Bestetik, [Enlace roto.], helduengan (garai batean zaharrrengan esango genukeen) euskara ikasteak dituen ondorioak –onak, ustez– aztertzeko.

Ibán Flickr-en

Hau honela, bizitza osoan ikasten aritzeko hartutako erabakia nola bota atzera, irakurle lagun hori, mende erdiaren atarian nagoen honetan?

Hirurogeita zortzi, 68

Ez naiz 1968ko maiatzaz arituko, ez. Diruaz baizik. Ez dakit asko ala gutxi den pertsonako 68 euro esaten badugu. Baina hori da, antza, euskara sustatzeko 2012an pertsonako Erkidego Autonomoko Herri Erakundeek gastatutakoa; guztira 146 miloi, alegia. ([Enlace roto.])

deia.com-en argitaraturiko argazkia

Krisi garaian lehentasunak non dauden eztabaidatzea ere normala da. Eta nork bereari begiratuko dio; izan ere, diru-partida hau beherantz joan da murrizketekin batera. Beste bitxikeria bat: hiriburuetako hiru udaletatik, Bilbok egiten du arlo honetan biztanleko ekarpenik txikiena.

Elebitasuna garestiagoa omen da, baina aberatsagoa. Eta inon baino gehiago ari gara horretan inbertitzen. Hala bedi. Baina, benetan, neurtezina, bakoitzaren ahalegina. Gauza batzuk, Mastercard-en iragarkia gogoratuz, ezin direlako erosi.

Interes bizia baduzu, Irekia webgunean dago ikusgai Legebiltzarrean sailburuordearen agerpen osoa (bi ordu luze)

Bertsobot

Joan den astekoaren jarraipen gisa, hona hemen Aitzol Astigarragak bidalitako informazioaz osatutako sarrera. Mila esker, Aitzol, eta badakizu txoko honetako ateak irekita dauzkazula.

Sarrera

2012ko apirilaren 18an, Euskal Herriko Unibertsitateko errektore taldeak bertso-saio berezia antolatzeko gonbita luzatu zigun: bertsolari eta makinen artekoa, alajaina! Erronkari baiezkoa eman eta Informatika  Fakultateko hainbat ikerlari elkar lanean jarri ginen, bertsoBot-aren lehen prototipoa plazaratuz. Bi robot, Galtxagorri eta Tartalo, aritu ziren saio berezi horretan bertsolariekin batera, eta saioak arrakasta handia izan zuen medioetan. Jendaurrean eta bat-batean egindako saio esperimental horretatik ikasgai garrantzitsuak atera genituen, zinez: bai robotika arloari dagozkionak, eta baita testuen sorkuntza automatikoari buruzkoak ere.

Baina garrantzitsuena: orduko saioak balio izan zigun jolas gisa planteatutakoari serio heldu, eta bertsolaritza, hizkuntza-teknologiak eta robotika uztartuko dituen ikerketa-lerroari hasiera emateko.

Helburuak

Helburu praktikoa jarri diogu ikerketa-lerroari: bertsotan aritzeko gaitasuna erakutsiko duen makina  autonomoa garatzea: bertsoa osatzeko instrukzioak ahoz jaso, hauek prozesatu eta ahalik eta bertsorik egokiena osatu eta kantatuz.

Baina helburu praktiko horren atzean, ikerketaren benetako oinarri diren beste helburu hauek dauzkagu:

  • Makina eta gizaki arteko hizketa bidezko komunikazioa.
  • Elkarrizketa sistema bat garatzea, bertsoa edo poesia oinarri gisa harturik.
  • Giza-sormenaren eredu konputazionalak aztertzea.
  • Poesia sortzaile automatikora bidean pausoak ematea.
    • Corpusetatik hizkuntza-ereduak erauzi ikasketa automatikoa baliatuz
    • Bertsoen egitura narratiboa aztertu eta mezu berriak egituratu eta formulatzeko aplikatu.

Beraz, bertsogintzaz harago, hizkuntza naturalarekin, euskararekin, diharduten teknologiak ditugu  aztergai gure lanean. Oinarrizko ikerketa bazter utzi gabe, aplikazio esperimentalak aurkezten saiatuko gara, geroago alor horietako enpresa edo erakundeek garatu eta produktu bihurtzeko aukera eskainiz. Besteak  beste:

  • Ahots bidezko elkarrizketa-sistemak.
  • Erantzun emozionalak detektatzeko gai diren robot adimendunak
  • Hizkuntzen ikaskuntzarako software-tresnak
  • Plagioak atzemateko eta autore-testuen azterketarako tresnak
  • Bertso-sorkuntzan lagungarri izango diren tresnak: errima bilatzailea, doinu hautatzailea, bertsoen bilatzaile semantikoa, etab.

Zergatik bertsolaritza?

Norbaitek galde dezake ea zein den benetan robot bat bertsotan jartzearen interesa. Azaldu behar genioke  gure helburua ez dela inondik ere bertsolarien pare arituko den makina lortzea. Bertsolaritza aukeratu dugu  adierazpide gisa, hizkuntzalaritza konputazionalaren ikuspegitik begiratuta interesgarriak diren ezaugarriak  biltzen dituelako:

  • Hizketa librea bere horretan larre zabalegia da. Bertsoaren betekizunek eremua mugatzen digute, eta  horrek, konputazionalki bere bentajak dauzka.
  • Bertsoaren betebehar tekniko diren neurria eta errima, konputazionalki tratagarriak dira.
  • Hizketa arruntean ez bezala, bertsotan oso ondo zehaztuak daude elkarrizketaren ezaugarriak: noiz  hitz egin eta noiz entzun, berbaldiaren iraupena, etab. Horrek mezu truke eta elkarrizketa errazten du.
  • Bertsoa bera komunikazio tresna gisa interesgarria da. Bat-bateko bertsoak prozedura zehatza dauka.
  • Bertsolariak bere mekanismoak dauzka esan nahi duenari forma eman eta bertso bidez adierazteko  (ideia nagusia bukaeran, oinen aukeraketa, puntuz-puntu osatzea…); beti ere betebehar tekniko  zorrotzak jarraituz (neurria eta errima). Eredu hau, bertsoarena, interesgarria zaigu bai forma aldetik  eta baita diskurtsoaren antolaketaren aldetik ere bertatik ikasi ahal izateko.
  • Ahozko adierazpideen artean, bertsolaritzak leku berezia du gurean. Dokumentazio lan izugarria dago egina, eta corpus hori eredu bikaina litzateke guretzat, bertatik ikasi ahal izateko.
Errobota_konpri
Nao robot txikia

Ikerketa-taldeak

Robotak itxuraz hain erraz egiten duen zeregin bakoitzaren atzean lan handia dago.

Batetik, robotika-lanak daude, RSAIT Robotika eta Sistema Autonomoen Ikerketa Taldeak gorputza jarri dio makina bertsolariari. Honela, robota gai da aginduak jaso eta  bere ingurunean mugitzeko: mikrofonora hurbildu, heldu, jiratu, atzera itzuli eta antzeko mugimenduak eginez. Robota hizkuntz naturalean (euskaraz) komunikatzeko gai da, eta sentsoreak baliatzen ditu ustekabeko gertaeren aurrean erantzuteko.

Bestetik, IXA ikerkuntza taldean egindako lanari esker hutsetik bertsoak sortzeko gai da robota (hala-moduzkoak badira ere), ikasketa automatikoko teknikak baliatuz. Era berean, zentzu handiagoko bertsoak sortzeko, beste bide batzuk jorratu dira RSAIT taldearekin batera: corpus bidezko hurbilpena abiapuntu gisa harturik, puntuen arteko antzekotasuna eta koherentzia jorratzen dutenak.

Azkenik, aipatu beharra dago Aholab ikerkuntza taldearen lana.Talde honek  ahotsaren sorkuntzan hainbat urtetan egindako lanari esker jarri ahal izan dugu kantari robota.

 

Kontaktua: Aitzol Astigarraga Pagoaga

aitzol.astigarraga@ehu.es

 

 

Eguneroko arazoei aurre egiten

PISA ez duzula dorre okerrarekin bakarrik lotuko uste dut; Ikasleen Nazioarteko Ebaluaziorako Programa ere badela jakingo duzulakoan nago. Besteak beste, emaitzak plazaratzen diren bakoitzean zeresan ugari sortzen delako, komunikabideetan esaterako (probatu, bestela, [Enlace roto.]). Edonola ere, seguruenik errazagoa da telebistan horri buruzko berri bat ikusentzutea edota egunkariko tituluari erreparatzea 200 orrialdeko txostena irakurtzea baino (hala ere, interesa baduzu, hona hemen ISEI-IVEIren argitalpena)

Halaxe ari da gertatzen egunotan. Izan ere, 15 urteko gazteek eguneroko arazoei aurre egiteko duten gaitasuna dugu puri-purian. Sortzaileak diren ala ez du izenburu ELGAk ateratako argitalpen batek (gazteleraz, hemen, apirileko FOCUS) Laburpena, DEIAn honela: “[Enlace roto.]“; Berrian, aldiz, “EAEko ikasleak OCDEren batez bestekoaren azpitik daude eguneroko eginbeharretan” eta EITBn, “Espainiako ikasleak Europako okerrenetakoak egunerokoak ebazten”. Horrelako azterketa eta ikerketetan dabilen Raimundo Rubiok berri zabalagoa eman digu bere blogean. Are, Nicola Lococok idatzi du DEIAren blogosferan gaiaz, curriculum ezkutuari aipu eginez.

Javier Bergasa DEIAn

Honelako ikerketek irakurketa ugarirako bidea ematen dute, jakina –aterik adina maratila eukitzea esan liteke–. Erkidego Autonomoko emaitzak hobeak direla, esaterako, ELGAko herrialdeetako batez bestekora hurbilduta edota hobetzeko tartea badagoela sailburuak esan duen legez. Baina ez dezagun ahaztu aldagai eta eragile ugari dagoela tartean eta jokoan. Adibide gisa, aspalditxo, 2009ko abenduan hain zuzen, Luis Miguel Iglesiasek bere blogean egindako ekarpena: nola neurtzen den. Arestian aipaturiko ISEI-IVEIren txostenean hurrengoa dio:

“Ebaluazio horren [PISAren] helburu nagusia 15 urteko ikasleen bizitzarako prestaketa mailaren inguruko informazioa eskuratzea da. Helburua ikasleek dituzten ezagutzak erabiltzeko eta helduen bizitzako erronkei modu eragingarrian aurre egin ahal izateko erdietsitako prestakuntzaren, trebakuntzaren eta gaitasunaren inguruan azterketa egitea da”.

Erabilitako bitartekoez helburu nagusiari erantzun zaio? (Raimundo Rubiok probak zertan dautzan plazaratu du) Galdera “inozoa” –horiek izan ohi dira zailenak–: zenbatek erabiliko luke egun GPS edo antzeko tramakunlu bat –bere telefonoan dagoen aplikazioa, urrutira joan gabe– nondik nora joan behar duen zehazteko? –ala ez dakite horiek erabiltzen, auskalo–. Bestela esanda, nola egingo liokete aurre helduek horri? –portzierto, etxean tramankuluren bat programatzekotan nork egingo lukeela uste duzu?–. “Sakonagoa”k hurrengoak: zeri begira prestatzen dira curriculak eta zeri begira zehaztu eta gauzatu ikas-irakas prozesuetan?

Deigarri iruditu zaidan beste kontu bat, txostena gainetik irakurrita –hori ere onartu beharra–: D ereduko ikasleak izan arren, proba gazteleraz egin zuten “guraso edo tutore bat euskalduna ez denean edo etxeko hizkuntza euskara ez denean”. Alegia, proba euskaraz % 16 inguruk egin zuen –edo % 16k baino ez zuen egin; gaizki ez banabil, EUSTATeko datuen arabera, bigarren hezkuntzan % 61 ari da ikasturte honetan EAEn eredu horretan–. “Houston, arazo bat daukagu”la iruditzen zait; adierazle hau ere kezkagarria da, ezta?

Berriak, hizkuntza eta Bilbo

Zein hizkuntza erabiltzen da berriak emateko? Galdera erretorikoa dela pentsa daiteke. Hala ere, behin baino gehiagotan dut buruan eta behin baino gehiagotan pentsatu dut hemen gaiaz idaztea. Ez testuinguru pertsonalean erabiltzen denaz, ez; hizkuntz ohiturei buruz duela gutxi aritu nintzaizun-eta –eta ohiturez, eta euskarari buruz maiz–. Prentsari buruz ari naiz gaurkoa; izan ere, hizkuntzaren hautaketaren garrantziari buruz eman nuen iritzia aspaldi nire beste txokoan.

Euskara hutsez diharduten komunikabideez gain, hemen argitaratzen diren egunkarietan agertzen da berririk euskaraz. Eta, nire ustez, tesi doktoralerako izan liteke berri horien gaia. Ematen dit, eta ez dudala oinarritutako daturik aurreratzen dut, berri bitxiak edo euskararekin zerikusia dutenak direla nagusiki.

Eta horrelako burutazioetan nenbilela, Blogetan lehiaketan honek daraman ibilbideari erreparatzeaz gain –ezin ukatu–, DEIAko berri honekin egin dut topo Sabin Anuzita zinegotziaren bidez: [Enlace roto.].

David de Haro-ren argazkia DEIAn

Ondo baino hobeto dakizu bilbotarra naizena. Are, bilbotar euskalduna –ala euskaldun bilbotarra, auskalo–. Lehen hausnarketa, etorri ahalean: zorionez, egungo egoeran ez da horren arraroa. Joan den mendean, adinez txikia nintzela, susmoa dut nolabait izkutuan zegoen kontua ere bazela; zigortua ez nintzen izan baina inoiz “niño habla en cristiano” entzun ere egin nuen. Oso albiste pozgarria, finean, nahiz eta ezagutzatik erabilerarako jauziaren erronka hor izan, Sabinek berak aitortu duen bezala –eta estatistikak estatiska direla, baina hori beste upel bateko sagardoa da–. Eta gainera, “bilbaino” erabili dute, diptongoaz eta azentu-markarik gabe, nik egiten dudan bezala.

Baina –katxiporreta, beti egon behar “baina“ren bat– gazteleraz dagoen berria da. Idazlanetan egun egiten dugun hasierako planteamenduari jarraiki, galdera sinple batzuk –horiexek izan ohi dira maltzurrenak–: zein da hartzailea? zein da mezuaren xedea?

Tira. Errepara diezaiogun alderdi positiboari. Beti esan izan dut ez dudala museo batean bukatu nahi. Bitartekoak badauzkagu; orain, “ekin eta jarrai”, mundu eleanitzaren errealitateari muzin egin gabe, Fredi Paiak urrian kantatu zuen ari jarraiki, Bilbo euskalduna lor dezagun (eta, seguruenik, orduan Euskal Herri euskalduna ere bai).