Norekin edo zerekin erkatu?

Beste errealitate batekin erkatzea ohikoa delakoan nago; hurbilagokoa edo urrutiagokoa. Gakoa, nire ustez, erkatzeko erabiltzen den irizpidean datza (edota langa non jartzen den zehaztea). Are, ez omen da hain ohikoa irizpide hori azaleratzea.

Sarritan sumatu dudan gertaera bat: alderaketa egiten duenaren aldeko alderdiei erreparatzen zaie nagusiki; ez, ordea, txarrerako edo okerragorako izan daitekeenari. Badut horren inguruko esperientzia bitxirik, “aste zuria” zela eta, esaterako.

Green beans vs. medium roast.

Hala, eta pandemia garaiotan, herrialdeetan muga desberdinak jartzen diren heinean, litekeena da alderaketa egitera jotzea, dela ordutegia, dela ostalaritzaren irekiera edo itxiera, dela harremanen kontua. Eta Belgikan mimatzeko (edo ferekatzeko?) bizikide ez den lagun bat (edo bi, pertsona bakarrik bizitzekotan) etxean hartzea onartu du bertako gobernuak.

Eta nola deitu halako “lagunari”? Iraide Ibarretxek Twitter bidez galdetu zidan. Goxolagun proposatu dute Kale Nagusia programako entzuleek, bide beraren arabera. Iraidek, berriz, gogo hitzarekin jokatzea egokiagotzat jo du: laztangogodun, laztangogokide, laztangogaide.

Gurean ligatzea (eta hortik aurrerakoa) ez ei da oso fenomeno arrunta (Madrilen bizi den lagun batek esan zidan behin hiri-legenda hutsa zela; bere hitzetan, arrakastatsuak izaten ziren Euskal Herrira egiten zituen bisitaldiak). Agian, KaixoMaitia-n edo izango dute berri zehatzagorik. Gainera, egoera berriak distantzia fisikoa zaintzeko joera areagotu egin du, antza. Baina, auskalo, Europarekin erkatzeko asmoz edo horren aldeko eskaerarik ere ez ote den hemen egingo.

Nola esan “maternés” euskaraz?


Halaxe galdetu zidan lehengoan kanpoko ezagun batek, euskaraz ez dakien batek alegia: ea gure hizkuntzan horretarako hitzik bageneukan. Begiratzen hasi nintzela aitortuko dizut, irakurle, ea zer zen. Haur txikiekin beste modu batera hitz egiten omen da (edo dugu); hizkera modu horri, hain zuzen, baby talk  deitu zaio, edo motherese.  Genero-ikuspegia dela-eta, parentese  ere bai, eta ikerketa-esparruetan, aldiz, child directed speach (CDS) ei da erabiliagoa.

Hala, gaztelaniaz, eta ingelesetik itzulpena eginda, maternés  ere erabiltzen da antza denez, Lola Ponsek idatzi duenari jarraikiz, adibidez. 

Euskararen eremuan, berriz, Hizpide aldizkarian aurkitu nuen honen inguruko artikulu bat, 49. zenbakian hain zuzen; Juan Jose Zubirik idatzitako “Haur hizkeraren erabileraz”. Artikulu horretan, ama hizkera eta haurrei zuzendutako hizkera hitzak ageri dira.

Gaur egun, haur-hizkera da nagusitu dena antza, besteak beste Euskaltzaindiaren webgunean ageri denari erreparatuz. Edonola ere, argiagoa agian baina “maternés” hori baino prosaikoagoa dela ematen du.

Hona hemen bertatik jasotako hitz batzuk:
apapa (kalera)
apatx (eseri)
ñañan egin (jan)
pa (musua)
pupu (mina)
taka-taka (oinez (ibili))
txitxi (haragi- edo arrain-zatia)

Besterik ezagutu edota erabiltzen al duzu?

Azentu-markak euskaraz?

Garai bateko klasekideek oroimen ona dudala esaten didate; edo, gutxienez, garai batean gertatutako pasadizoak gogoratu eta gogorarazteko. Ematen dit oraingoan ere horrelako zerbait gerta daitekeela.

Izan ere, lehengoan euskaraz ez dagoela azentu-markarik aditu nion adiskide bati. Kanpoko hitzekin ager litezkeela adierazi nion, eta, horrekin batera, EHUko Zientzia-Fakultatean euskal lerroak abian jarri zireneko kontua gogoratu nuen.

Lehendabiziko urrats haietan, besteak beste, hizkuntza bera egokitzeko beharra ere izaten zen, lexikoan esaterako. Behin batean hiztegian aurkitzen ez genuen hitz batez galdetu genion irakasle bati; eta berak, irrifartsu, “agian asmatuko nuen” erantzun zigun lasai asko. Baina hiztegiaren aldekoez gain, bazegoen bestelako arazorik, eta proposamen bitxirik ere bai.

Hala, iraganeko -n soila eta iraganeko eta erlatibozko -n horiek bereizteko proposamen bat bazebilen orduan. Horren arabera, iraganekoaz gain erlatibozkoa zenari azentu-marka jarri beharko zitzaiokeen. Adibidez, “atzo etorri zen gizona” eta “atzo etorri zén gizona ez zen nire irakaslea”.

Elhuyarkoa [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]

Ez dakit proposamena Euskaltzaindiara helduko zen, baina argi dago ez zuela aurrera egin. Auskalo baten batek berriro ekingo dion inoiz gaiari.

Noiz arte eta zergatik ikasle?

Blog hau sortu nuenean ez nuen horren berririk izenburua jartzerakoan; Sarean  niri buruzko zertzelada laburrak jartzeko zer idatzi pentsatu behar izan nuenean ere ez.  Egia esan, irakurle, gaur jakin dut Susana Llunaren txio bati erreparatu ondoren.

«Un buen docente es ante todo un estudiante infatigable».

Hau honela, ez dakit irakasle ona izan naizen edota naizen. Baina blog honen esparru finkoan ageri denari jarraikitzen saiatzen naizela ezin ukatu.

Bizitza osoan ikasteko asmoa dut, joan den mendean jaioa izan arren.

Hala eta guztiz ere, baten baten galderari aurre hartuko diot badaezpada: aspaldi besterik esan arren (seme-alabak unibertsitatera heltzean saiatuko nintzela, alegia) kimikan gradua lortzera ez naizela iritsiko uste dut. Uste esan dut?; ziurtzat jo dezakegu. Eremu horri utzi nionetik mundua zeharo aldatu dela sumatzen dut. Zer esaten da ezagutzaren bilakaeraz? Hona hemen duela ia 10 urte Pedro Miguel Etxenikek adierazitakoa.

Poloniako errege hura eta bere “hizkuntza-eskakizuna”

Polonian egindako bidaian entzundako istorio bat dakarkizut gaurkoan, irakurle. Hain zuzen, Cracovian egindako bisitaldian izan genuen Haizea gida galdakaoztarrak kontatu zigun. Saiatu naiz beste bideren batetik aurkitzen baina ez dut lortu; beraz, erositako prezioan salduko dizut.

Bazen behin errege bat herrialde hartan, Ladislao (“el breve”). Eta poloniera indartzeko asmoz, azterketa bat jartzea erabaki ei zuen: herritarrek polonieraz lau hitz ezagutu beharko zituzten; bestela, lepoa moztuko zitzaien.

Ez dakit hizkuntza ikasteko motibazio nahikoa izan ote zen. Gaurko bideak eta ondorioak, zorionez, bestelakoak dira. Dena den, denboran bidaiatuz gero, egungo itzultzaile automatikoek laguntza itzela emango luketela iruditzen zait. Kontuan izan, badaezpada ere.