Hizkuntzen heriotza

Bueltaka dabilkit sarrera hau abuztuaren hasieran Mamen Hornok idatzitako “Por qué mueren las lenguas” sarrera irakurri nuenetik. Bi arrazoi nagusi azaltzen ditu bertan.

Halaber, Juan Tortosak idatzitako “Filólogos cabreados” testua ere irakurri dut gerora. Latina eta grekoa hizkuntza hilak ote diren aipatzen da. Arestian azaldutako sarreran, arrazoietako bat ematen dio Mamenek latinaren “desagerpena”ri (irakurri bere sarrera jakin nahi baduzu, merezi du-eta). Ohi bezala, pentsatzeari ekin eta nire bizitzako pasadizoekin lotu ditut kontu hauek guztiak.

Izan ere, eta Botxotik Ziberespaziora blogean kontatu nuen iaz, BUPeko ikasle nintzela, bigarren mailan hain zuzen, latinarekin egin nuela topo. Egia esan, latinarekin eta irakasle berezi batekin; asko zekielakoan nengoen… eta nago. Ez zaitez harritu: latinez hitz egiten zigun klasean irakasle horrek. Gogoan ditut, bai, “Urlia, surge / sede” [alegia, Urlia altxatu / eseri] edo “aperum librum in pagela ducentesima prima” bezalakoak. Garai hartako klasekide batek oso oroimen onekoa naizela esaten dit; ez dakit ba halaxe izango den, baina latinaren bestelako ikuspegi bizi bat eman zigula begien bistakoa da.

Mamenek azaldutako bigarren arrazoian euskararen kasuan sumatu dut. Eta horrelako arriskuei aurre egiteko egindako ahaleginak. Besteak beste, “Fisika nuklearra ere euskaraz” sarreran azaldutako ikuspegiak tarteko. Azken finean, sarri (eta aspalditik gainera) esan dut ez dudala hizkuntza kontuengatik museoko ataltxo bat izan nahi.

Eta nola ez, ezin ahaztu sarritan irakurri ditugun Joxan Artzeren hitzok:

XXI. Agiña memoriala, Ez dok amairu

Urriaren hirugarren astean, urtero bezala, Agiña Memoriala antolatuko du Jatorki Abesbatzak larunbatean. Eta sustatzaile eta lehenengo zuzendari izan zuen Andoni Arregi gogoratzeaz eta omentzeaz gain, Ez dok Amairu taldea gogoratu eta omenduko du aurten, mugimendu horretako kideen musika eta emankizunak baliatuta.
Historia gogoan izatea ez da ariketa txarra, eta musikaren bidea da horietako bat. Historiak eta musikak bat egiten dute sarri, eta honela ikusten dugu Agiñan, besteak beste. Eresoinka izan zuen gai iazko saioak eta jauzi txiki bat eginez, XX. mendeko 60-70 hamarkadetara iritsiko gara aurten.
Garai haietako abestiak gaur egungo musikarien ukituarekin ezagutu edo berriz gozatzeko aukera paregabea, beraz, Bilboko Atxuri auzoan dagoen Gizakundearen Elizan, urriaren 20an, iluntzeko 20:15ean.
Honako hauek izango ditu kide etzi Jatorkik: Unanue Kamara KoralaMario Lerena piano-jolea eta 3 Taula Txalaparta Ekimenak. Ni neu ere tartean izango nauzu.

Hizkuntzak eta politikariak

Ez zait gustatzen hizkuntzak jaurtitzeko armak bezala erabiltzea. Azken finean, gizarte osoaren kontrako ekintzak direlakoan nago, nahiz eta epe motzeko etekinei begira dagoenak dena dela zilegi pentsatuko duen.

Euskarari buruz Pablo Casado politikariak esandakoak eragin zidan berotua pasa ondoren iritsi naiz ondorio horretara . Izan ere, linguae navarrorum bezala ezaguna  dena Nafarroako hizkuntza ez dela esaten duenak (Noticias de Navarran berria) ezagutza eskasa edo aholkulari txarra duela pentsatu nuen hasiera batean. Halaber, niri orain dela urte batzuk gertatutakoa gogorarazi zidan: Nafarroako Arantza herrian topatu nuen emakume zaharrak harro-harro esan zidan legez,  han den-denak ziren euskaldunak, Gipuzkoako edozein herritan baino ehuneko handiagoan. Zer gertatuko litzateke emakume nafar hari euskera ez dela berea esango balio inork?

Joxemai https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arantza_2016.jpg CC By SA 4.0

PP alderdikoa den ezagun bati (kuota ordaintzen duena, bere esanetan) adierazi nion nire hasierako susmoa, baina berak beste aldagai bat aipatu zidan: entzuten ari denak entzun nahi duena esatean egon litekeela oinarria, esandakoa egia ez dela jakin arren. Oso arriskutsua iruditzen zait halaxe jokatzea; esaera zaharrak dioenez, hazi txarretik uzta onik ez (edo gaizki esatea baino, hobe isilik egotea).

Areago oraindik: hizkuntzak eta emozioak-sentimenduak lotuta daude; ez dugu berdin jokatzen edota sentitzen gure ama-hizkuntzan edo beste batean aritzean, Jon Andoni Duñabeitiari  hitzaldi batean aditu nion bezalaxe. Ikuspegi hori kontuan izan dute seguruenik, Pedro Sánchezen ingurukoek katalanaren erabileran, Antoni Gutiérrez Rubi-ri irakurri diodanaren arabera .

Poloniako errege hura eta bere “hizkuntza-eskakizuna”

Polonian egindako bidaian entzundako istorio bat dakarkizut gaurkoan, irakurle. Hain zuzen, Cracovian egindako bisitaldian izan genuen Haizea gida galdakaoztarrak kontatu zigun. Saiatu naiz beste bideren batetik aurkitzen baina ez dut lortu; beraz, erositako prezioan salduko dizut.

Bazen behin errege bat herrialde hartan, Ladislao (“el breve”). Eta poloniera indartzeko asmoz, azterketa bat jartzea erabaki ei zuen: herritarrek polonieraz lau hitz ezagutu beharko zituzten; bestela, lepoa moztuko zitzaien.

Ez dakit hizkuntza ikasteko motibazio nahikoa izan ote zen. Gaurko bideak eta ondorioak, zorionez, bestelakoak dira. Dena den, denboran bidaiatuz gero, egungo itzultzaile automatikoek laguntza itzela emango luketela iruditzen zait. Kontuan izan, badaezpada ere.

Eresoinka, 1937-2017

Laurogei urte bete dira aurten 1937an,  gerra garaian beraz, Eusko Jaurlaritzak Eresoinka taldea sortu zuenetik; Euskal Herriko enbaxada kulturala izan omen zen une latzetan, egoerak behartuta ekimena ahitu zen arte.

Omenaldi gisa, garai hartan kantatutakoak eta dantzak ikuskizun batera biltzea bururatu zitzaion Jatorki Abesbatzari urtero Andoni Arregiren omenez antolatzen duen Agiña memorialerako; XX. urteurrena beteko duen Memoriala, hain zuzen (XVII.aren berri ere eman nizun hementxe bertan).

Hau honela, Jatorkiren ahotsetan eta Olaeta Ballet Elkartearen kideen musika eta dantzekin, bi omenaldi batera ikusi eta entzuteko aukera bihar, Bilboko Atxurin dagoen Gizakundearen elizan, 8:15ean hasita.

Proiektuak bizirik iraun zuen bitartean Eresoinkak eman zituen hiru kontzerturen inguruan ardaztuko da ikuskizuna (Sare, Paris eta Londresekoak), irudiak eta soinuak lagun; bukaera gisa, Usandizagaren “Mendi mendiyan” lanaren zati bat eskainiko dute, Mario Lerena pianojolearekin batera.