“Bilbainos, go home”

Lelo hori agertu zen Bizkaiko kostaldeko herri batean. Ikusi bezain laster bidali zidan WhatsAppez lagun batek. Turismoaren auziaz pentsarazteaz gain, hizkuntzaren arlora ere eraman zuen neure burua, nola ez.

Hiztegietara jotzen badugu, udatiar agertuko zaigu. Euskaltzaindiaren hiztegian , adibidez, hau dago: “Udatiar. Udako oporraldia igarotzera toki jakin batera doan pertsona”. Hala ere, “beraneante” hitzak badu konnotazio txarragorik nire ustez (“beraneantiak”). Pertsonen arteko maitasun-gorroto kontuak.

Bikoteen arteko maitasun aferak alde batera utzita (horiek ere izango baitira bertakoen eta kanpokoen artean), hainbat tokitan “herritarren” (edo herritar askor en) ekonomia eta, ondorioz, bizitza, turismo-industrian (industria baldin bada, behintzat) eta turistengan oinarritzen dela begien bistakoa da. Pentsa, bestela, nolako buruhausteak dauden konfinamendu-deskonfinamendu garaiotan gai horren inguruan.

Era askotako bisitariak daude, gainera: egun pasa joaten direnak (igandezaleak ote?) edo denbora-tarteak herri batean ematen dutenak: herri berera joan ohi direnak edo tokia maiz aldatzen dutenak; dena delakoagatik begi onez ikusiak daudenak edo ez… Arestian aipaturiko herrian dago, beraz, herritar guztiek ez dituzte kanpotar batzuk ontzat hartzen. Ez dago argi igandezaleez edota udatiarrez ari diren, baina argi dago jatorria, orokortzea ez bada: bilbotarrak. Edo “bilbainoak” (diptongoaz ala diptongorik gabeak? ez da niretzat gauza bera).

Erabilera askea

Herri horretan euskaldunen kopurua ez da hutsala. Baina gaztelera eta ingelesa nahastu dituzte pintadetan (neure kasa gehiago ere ikusi baititut). Zalantza, hortaz: espraidunak euskaldunak izango ote dira? edota uste dute “bilbainoek” hizkuntza horiek ezagutzen dituztela, eta ez euskara?

Portzierto. Sarreraren izen bera zuten jardunaldiak antolatu ei zituzten orain dela urte t’erdi edo. Eta pintadak direla-eta, gogoan duzu Antton Olariagaren “Hormasprayko” komikia?

Nola esan “maternés” euskaraz?


Halaxe galdetu zidan lehengoan kanpoko ezagun batek, euskaraz ez dakien batek alegia: ea gure hizkuntzan horretarako hitzik bageneukan. Begiratzen hasi nintzela aitortuko dizut, irakurle, ea zer zen. Haur txikiekin beste modu batera hitz egiten omen da (edo dugu); hizkera modu horri, hain zuzen, baby talk  deitu zaio, edo motherese.  Genero-ikuspegia dela-eta, parentese  ere bai, eta ikerketa-esparruetan, aldiz, child directed speach (CDS) ei da erabiliagoa.

Hala, gaztelaniaz, eta ingelesetik itzulpena eginda, maternés  ere erabiltzen da antza denez, Lola Ponsek idatzi duenari jarraikiz, adibidez. 

Euskararen eremuan, berriz, Hizpide aldizkarian aurkitu nuen honen inguruko artikulu bat, 49. zenbakian hain zuzen; Juan Jose Zubirik idatzitako “Haur hizkeraren erabileraz”. Artikulu horretan, ama hizkera eta haurrei zuzendutako hizkera hitzak ageri dira.

Gaur egun, haur-hizkera da nagusitu dena antza, besteak beste Euskaltzaindiaren webgunean ageri denari erreparatuz. Edonola ere, argiagoa agian baina “maternés” hori baino prosaikoagoa dela ematen du.

Hona hemen bertatik jasotako hitz batzuk:
apapa (kalera)
apatx (eseri)
ñañan egin (jan)
pa (musua)
pupu (mina)
taka-taka (oinez (ibili))
txitxi (haragi- edo arrain-zatia)

Besterik ezagutu edota erabiltzen al duzu?

Hizkuntzak… eta hizkuntzak

Atzo izan zen Ama Hizkuntzaren (edo Lehen Hizkuntzaren) Nazioarteko Eguna. 1997an izendatu zuen horrela UNESCOk otsailaren 21a, kultura aniztasuna eta eleaniztasuna sustatzeko asmoz. Egun hori dela-eta, bideo bat egin du UPV/EHUko Munduko Hizkuntza Ondarearen UNESCO Katedrak.

Beste ekimen bitxi baten berri ere izan dugu egunotan. Izan ere, mapa interaktibo batean, hitz bat ingelesez jarri eta Europan dauden hizkuntzetan agertzen zaigu hitz hori. European word translator deitzen da.

Eta bitxikeria batetik bestera. Horrelakoan ikusten diren bitartean, lehengoan irratiz erakunde hezitzaile baten iragarkian bertan ingelesez curriculuma baliatzen dutela jakinarazten zuten, ikasleak erakartzeko modu egokia delakoan edo. Euren hitzetan, arrakastarik handiena duen curriculuma da.

Neure buruari galdetu nion, curriculuma zer den kontuan izanda, nola egokitu den ikastetxe hori bere ingurura; eduki kontzeptuelez eta harago, zer nolako baloreak eta munduaren ikuskera sustatuko duen ikasleen artean. Eta ez naiz bakarrik Brexitzalea izango ote den pentsatzen ari; besteak beste, hizkuntzaz Britainia Handikoen artean sumatu dudan jarrera ere izan nuen gogoan. Lingua franca menperatzekotan…

Labur esanda: zein toki izango du gainontzekoen ama hizkuntzak mundua ulertzeko modu horretan? Eta, bitartean, Mikel Urdangarinen ahotsean Kirmen Uriberen hitzak etorri zitzaizkidan burura.

Azentu-markak euskaraz?

Garai bateko klasekideek oroimen ona dudala esaten didate; edo, gutxienez, garai batean gertatutako pasadizoak gogoratu eta gogorarazteko. Ematen dit oraingoan ere horrelako zerbait gerta daitekeela.

Izan ere, lehengoan euskaraz ez dagoela azentu-markarik aditu nion adiskide bati. Kanpoko hitzekin ager litezkeela adierazi nion, eta, horrekin batera, EHUko Zientzia-Fakultatean euskal lerroak abian jarri zireneko kontua gogoratu nuen.

Lehendabiziko urrats haietan, besteak beste, hizkuntza bera egokitzeko beharra ere izaten zen, lexikoan esaterako. Behin batean hiztegian aurkitzen ez genuen hitz batez galdetu genion irakasle bati; eta berak, irrifartsu, “agian asmatuko nuen” erantzun zigun lasai asko. Baina hiztegiaren aldekoez gain, bazegoen bestelako arazorik, eta proposamen bitxirik ere bai.

Hala, iraganeko -n soila eta iraganeko eta erlatibozko -n horiek bereizteko proposamen bat bazebilen orduan. Horren arabera, iraganekoaz gain erlatibozkoa zenari azentu-marka jarri beharko zitzaiokeen. Adibidez, “atzo etorri zen gizona” eta “atzo etorri zén gizona ez zen nire irakaslea”.

Elhuyarkoa [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]

Ez dakit proposamena Euskaltzaindiara helduko zen, baina argi dago ez zuela aurrera egin. Auskalo baten batek berriro ekingo dion inoiz gaiari.

Ospakizuna Derion

Honez gero badakizu, irakurle lagun horrek: Derioko Seminarioan, Resurreccion Mª de Azkue ikastetxean alegia, egin nituen batxilergoko ikasketak joan den mendean, BUP zenean alegia. Lehen hezkuntzakoak, berriz, Begoñazpi ikastolan (eta bere aitzindari izan zirenetan) .

Euskara izan nuen lehen hizkuntza; ama-hizkuntza, nahi baduzu. Egia esan, gaztelania ere bai, txikitatik bietan moldatu bainintzen. Are, gogoan badut bitartekotza linguistikoa indarrean jartzen nueneko pasadizoren bat (baina hau hurrengo baterako utziko dut).

Euskaldun-zaharra esan genezake hortaz, bilbotar peto-petoa izan arren. Txikitatik euskalduna izanagatik, euskara lantzeari ekin nion jakina, ikastolako kume izanda. Deriora jauzia emandakoan, legez hizkuntz eredurik ez zegoen garaian, nahiz eta ikasketak gaztelaniaz ziren, bagenituen euskarazko eskolak (Jon Kortazar izeneko gazte bat izan zen irakasleetako bat, esaterako) eta bestelako gaietan ere lantzen genuen (besteak beste, Mikel Zarate edo Josune Ariztondorekin).

Deriotik mugitu gabe, ohikoa zen udan euskara lantzen segitzea uztailetan antolatzen ziren Udako Ikastaroetan. Eta halaxe egin nuen urte batzuetan, hamaika kiderekin denborak eta espazioak partekatuz; Labayru Institutoko tituluak ere eskuratu nituen. Gogoan dut erabiltzen zen leloetako bat: dakigunetik ez dakigunera. Orduan ez nuen halakorik espero, baina helduen euskalduntzea izan dut gerora lanbide gainera.

50. urteurrenera helduko aurten Derioko Udako Euskal Ikastaroa (DUEI irakurri dut berriki; irudian ere ikus daiteke). Eta ospatzeko dei bat ere badagoela jakin dut, ekainaren 15erako hain zuzen. Bazkari batekin, jakina. Nik ez dut joaterik izango, baina egun gogoangarria izango da, zalantzarik gabe. Zorionak hemendik, Labayruri, ikastaro horiek sortu eta bultzatu zituztenei eta, zelan ez, partaide izan ziren ikasle eta irakasle guztiei.