Ikasle eta irakasle

Wikipedia, ikasteko baliabidea

Entziklopedia modura dugu ezagun Wikipedia. Hori ere bada, jakina; izan ere, halaxe definitzen dute bertan: “entziklopedia bat da, lankidetzaz editatua, eleanitza, Interneten argitaratua, Wikimedia Fundazioa irabazi asmorik gabeko erakundeak sustengatua”. Hala ere, beste hainbat proiektu ere badaude hari loturik.

Wikipediaren kalitatea jarri izan da sarritan kolokan, baina zenbait ikerketak duen maila altua frogatu dute ingelesezko bertsioan behintzat. Elkarlana da, azken finean, duen arlorik sendoenetako bat. Maila zientifikoan ere ez zen ontzat entziklopedia honi aipu egitea, nik dakidala, entziklopedia honi aipu egitea, ezta maila jakina duten eskolako lanetan, baina beste edozein entziklopediari buruz antzekoa gertatuko litzatekeelakoan nago.

Bestelakoa da erabilera arrunta: nork ez du kontsultatzen bere gailu mugikorretik, ordenagailutik… Are: ezizen modura ere baliatu ohi da, ustez denetarik dakien pertsona horri egokitzeko (bat dut nik gogoan). Kontsultatu bai baina beste upeleko sagardoa da parte hartzea… eta ez naiz proiektua diruz laguntzeaz ari. Irakurtzea ere prozesu aktiboa dela ulertzen da egun baina harago joateko modua ere badago, ezta?

Euskarako bertsioari dagokionez, bizi-bizi dago. 2001ko abenduaren 6an jarri zen abian Euskarazko Wikipedia, orduantxe egin baitzen lehendabiziko ekarpena. Garapen handia eta aldaketak izan ditu harrez geroztik. Azala bera urtarrilean berritu dute azken aldiz eta 360.000 sarrera baino gehiago dago honez gero. Erabiltzaileek dagoeneko sortutako atarien desberdinak badaude egun.

Eta azpimarratzeko beste kontu bat: Hezkuntza Atari bat dago. Honako hauekin egingo dugu topo bertan, besteak beste:

Online irakaskuntzarako dekalogo bat.
Jarduerak: artikulu bat idatzi, artikulu bat eztabaidatu, testu bat moldatu, testu bat grabatu, diagrama bat euskaratu, testu-iruzkinak, infografiak egin…
Liburuxkak: Wikipedia ikasgelan (gida praktikoa), Irakasleentzako oinarrizko azalpenak, Wikipedia ezagutu, Wikipedia irudiztatzen…
Bideo-tutorialak.
Wikipedian idazteko gidak.
Laguntza-orrialdeak.

Wikimedia Foundation / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

Laburbilduz: ikasteko modua ere badago era aktiboan parte hartuz. Bai; beste urrats bat emateko bidea badago irakurtzetik harago, ikasleak kontsumitzaile soil izan ez daitezen eta prosumirtuatzaile izatera iritsi, Héctor Ríos adiskideak eHIZPIDE aldizkarian proposatutakoari jarraikiz. Hemen ez da hitz berria; 2017ko irailean adierazi nizun legez, “jaso, ekoitzi eta partekatzen edota elkarri eragiten dion pertsona” da prosumirtuatzailea.

“Bilbainos, go home”

Lelo hori agertu zen Bizkaiko kostaldeko herri batean. Ikusi bezain laster bidali zidan WhatsAppez lagun batek. Turismoaren auziaz pentsarazteaz gain, hizkuntzaren arlora ere eraman zuen neure burua, nola ez.

Hiztegietara jotzen badugu, udatiar agertuko zaigu. Euskaltzaindiaren hiztegian , adibidez, hau dago: “Udatiar. Udako oporraldia igarotzera toki jakin batera doan pertsona”. Hala ere, “beraneante” hitzak badu konnotazio txarragorik nire ustez (“beraneantiak”). Pertsonen arteko maitasun-gorroto kontuak.

Bikoteen arteko maitasun aferak alde batera utzita (horiek ere izango baitira bertakoen eta kanpokoen artean), hainbat tokitan “herritarren” (edo herritar askor en) ekonomia eta, ondorioz, bizitza, turismo-industrian (industria baldin bada, behintzat) eta turistengan oinarritzen dela begien bistakoa da. Pentsa, bestela, nolako buruhausteak dauden konfinamendu-deskonfinamendu garaiotan gai horren inguruan.

Era askotako bisitariak daude, gainera: egun pasa joaten direnak (igandezaleak ote?) edo denbora-tarteak herri batean ematen dutenak: herri berera joan ohi direnak edo tokia maiz aldatzen dutenak; dena delakoagatik begi onez ikusiak daudenak edo ez… Arestian aipaturiko herrian dago, beraz, herritar guztiek ez dituzte kanpotar batzuk ontzat hartzen. Ez dago argi igandezaleez edota udatiarrez ari diren, baina argi dago jatorria, orokortzea ez bada: bilbotarrak. Edo “bilbainoak” (diptongoaz ala diptongorik gabeak? ez da niretzat gauza bera).

Herri horretan euskaldunen kopurua ez da hutsala. Baina gaztelera eta ingelesa nahastu dituzte pintadetan (neure kasa gehiago ere ikusi baititut). Zalantza, hortaz: espraidunak euskaldunak izango ote dira? edota uste dute “bilbainoek” hizkuntza horiek ezagutzen dituztela, eta ez euskara?

Portzierto. Sarreraren izen bera zuten jardunaldiak antolatu ei zituzten orain dela urte t’erdi edo. Eta pintadak direla-eta, gogoan duzu Antton Olariagaren “Hormasprayko” komikia?

Online topaketak

Ez nekien, adiskide, zein hitz jarri izenburuan: jarduerak, ikastaroak, kongresuak, biltzarrak… Baina “topaketa” hautatu dut lehengusu batek esaten zituenak gogoan izanda. Euskara era informal samarrean ari zen ikasten aspaldi; alegia, eskolak hartu gabe, bere kontura eta udetan nahiko testuinguru euskaldunean zebilela baliatuta ari zen apurka-apurka. Gustukua zuen berak “topaketa” hitza; ahoa betetzen duten horietakoa eta borobila zela zioen sarritan.

Eta online bai… Halaxe ematen du izango direla asko “normaltasun berrian“. Behintzat, aurreko urteeetan aurrez aurre ziren pare bateko antolatzaileek aldaketaren berri eman dute dagoeneko. Datak ere jarrita daude horietako batean; are, matrikula ere bai.

Eta ez dut esango geroa ikusteko gaitasuna dudanik (ez naiz, ustez behintzat eroa; ez dut ikusten geroa, alegia, abesti baten hitzak ziotenez). Baina bai hasi naiz sumatzen, beste arlo batzuetan bezala (ikastolak, euskara unibertsitatean…) nolabait aitzindari izan naizela. Nahita edo nahi gabeko hautuak, auskalo.

Aurreko batean aipatu nizkizun duela urte batzuk egindako ikerketak eta idatzitako artikuluak. Eta horietako batzuk, online antolatu ziren kongresuetan aurkeztu nituen 2005ean eta 2006an. “Congreso Internacional Virtual de Educación” izena zuen ekimenak (5. eta 6.a ei ziren). Ponentziak kongresuaren webgunean zintzilikatzen ziren, gaika. Eztabaidarako, foroak zeuden irekita. Eta inoiz, mahai-inguru gisa, txat idatziak. A zer nolako esperientzia izan zen lehendabiziko aldiz horrelako saio batean moderatzaile izan nintzenekoa. Txat idatzia, bai, ez oraingo bideohitzaldi famatu horiek bezalakoa. Eta harreman informaletarako guneren bat ere bazegoen, baina kafe birtuala ez da kongresuen hirugarren zatian bezala dastatzen.

Handik denboratxo batera, II Congreso de la Cibersociedad ekimenean parte hartu nuen. Eta urrats bat gehiago emanda, antolaketa lanetan lagundu ere bai.

Edonola ere, ez dakit garai hartako esperientzietatik zer ikasi dudan, dugun. Oraingoan, ezinbestez hartu behar izan baita erdi ahazturik zegoen bidea. Portzierto, garai likidoen eraginez edo, orduko esteken bila ibili naiz eta ezin aurkitu.

Normaltasun berria? Normalkeria?

Sarritan gaztelaniaz asmatutako hitzak, hizkuntza horretako hitz bitxiak… jaso eta plazaratzen ditut, Twitter bidez nagusiki; #palabro traol-hitza baliatzen dut horrelakoetan. Garai oparoa izan dugu esparru horretarako oraingoa zalantzarik gabe; egoera berriak izendatzeko hainbat hasi baikara erabiltzen, desescalar esaterako (nire zuzentzaile automatikoak, temati, desconfiar jartzen didan arren behin eta berriz).

Euskararen eremuari dagokionez, koronabirusaren oinarrizko lexikoa plazaratu zuen Euskaltzaindiak, UZEIrekin lankidetzan, apirilaren 14an. Bakartu ageri da hitz horien artean. Hauxe da esanahietako bat: lagunartetik urrundu. Elhuyar ere ari da antzeko lanean: COVID-19 gaitzaren inguruko terminologia. Gure hiztegietako #azkenaldaketak.

Urruntze hori dela-eta, hausnarketa interesgarria irakurri nuen lehengoan (Beatriz González López-Valcárceli elkarrizketa El Diario.es-en). Izan ere, bereiztu egin zituen distantzia “soziala” eta distantzia “fisikoa”; Elhuyarrek, terminologia aldetik, urruntze fisikoa eta soziala proposatu ditu, distanciamientotik abiatuta. Edonola ere, bereizketa kontuan hartzea hitzetatik harago doala iruditzen zait, segurtasun-distantzia ahaztu gabe. Sarritan, fisikoki hurbil gaude baina bakarrik gaudela sumatu. Alderantziz ere gerta daiteke; horra hor aspalditxo egin nituen ikerketa eta proposamenetan komunikazio sinkronoaren alderdi positiboetako bat.

Heds 1 at English Wikipedia / Public domain

Hala ere, badago kezkatzen nauen kontzeptu bat: “normaltasun berria”. Ez dakit zer ukitu ematen dion “berri” horrek berez subjektibo samarra den hitzari. Zer (edo nor) da normala? Nork erabaki du normala zer den? Eta horretarako euskarak badu erreminta bat atzizkien aldetik. Berri hori normaltasuna edo normalkeria (hau ez dago hiztegian) izango ote da?

Ikerketa zaharrak, berri?

“Zer berri? Zaharrak berri!” dugu esaera ezaguna gure artean. Ez dakit Buggs Bunnyren ahotan ere jarriko zuten marrazki bizidun horren gorabeherak itzultzean. Dena den, antzeko susmoa dut nik egunotan online ikas-irakas prozesuei buruzko iritzi eta proposamenak entzun eta irakurtzen ditudanetan. Are: ba omen dago zientzien esparruan jarrera horri izena eman dionik.

Eta zaharrak berri horrekin bueltaka, iritziak ea proposamenak entzutean (horietako zenbait “berriak” direlakoan edo), nire doktoretzarako bidean egindako ikerketa eta lan batzuk gogoratu ditut. Horregatik, “nire liburuaz” mintzatzea bezalakoxea izan daiteke gaurko sarrera hau. Urteak dira burutu eta aurkeztu nituela aipatutako lanak, eta jakin badakigu Baumanek deskribatutako garai likidootan kontuak, egoerak… azkar aldatzen direla baina ematen du oraindik orain puri-purian egon litezkeela bertan ondorioztatuko kontu ugari. Ez dut uste ameslaria nintzela; bai, ordea, aspalditxo urrutiko ikas-irakaskuntzan eskarmentu pixkat izan dudala ikasle eta irakasle gisa. Goazen zertxobait zehaztera.

Irakasleen prestakuntzan txataren erabileraz saiakera bat egin nuen 2004ko udaberrian. Txat idatzia, gainera; ez zen, beraz, une honetan baliatzen diren bideodeien antzeko tresna. Dena den, teknologiekin gertatzen den legez, erreminta baino jarrera, planteamendua… dira funtsezkoak nire ustez. Esperientziaz gehiago jakin nahi baduzu, hona hemen: Txata , ziberespazioan lagunak egitea baino gehiago: esperientzia bat irakasleekin HABEnet campusean.

Garai haietan kezkatzen ninduen beste gai bat partaidetza pasiboarena zen; alegia, Interneten sortutako esparruetan irakurri arren parte hartze zuzenik ez izatea, mezuen bidez foroetan, adibidez. Ikerketa zabalagoa izan zen hau, eta doktoretzarako ezinbesteko zen DEArako oinarri (Diploma de Estudios Avanzados, DEA, zeritzon doktoretza egiteko tartean egiten zen ezinbesteko mailari) . Euskaraz beste artikulu bat idatzi nuen gaiaz eta hau ere HIZPIDE aldizkarian argitaratu zen; 2007koa da “Partaidetza pasiboa Interneten sortutako talde eta komunitateetan: kezka eta oztopoak“.

Badago beste esperientzia bat; hirugarren hau lanean sortutako eskaera bat izan zen: helduentzako online ikastaro bat diseinatzea eta aurrera eramatea. Gerora, nahiz eta sustatzaileak horren berri emateko interesik ez zegoela adierazi, hedatzea erabaki nuen, besteak beste doktoretzan ikasitako gai batzuk praktikan aplikatzeko ahalegina egin nuelako. Gaztelaniaz dago “¿Cursos virtualizados?” Una alternativa real en formación de adultos” komunikazioa; izan ere, 2007an Madrilen egin zen “XII Congreso Internacional de Informática Educativa” kongresuan plazaratu nuen.

Bi hausnarketa gaurkoa bukatzeko; ez berriak, sarritan esaten ditudalako. Lehenengoa: online ikas-irakaskuntza ez da aurrez aurreko urria edo mugatua bailitzan hartu behar; bestelako izaera bat du eta horri erantzun behar zaio. Bigarrena: aurrez aurre ari diren irakasle guztiak izan dira aurrez aurreko ikasle, baina, online ari diren zenbat izan dira era horretan ikasle?