Category: hizkuntzak

Azentu-markak euskaraz?

Garai bateko klasekideek oroimen ona dudala esaten didate; edo, gutxienez, garai batean gertatutako pasadizoak gogoratu eta gogorarazteko. Ematen dit oraingoan ere horrelako zerbait gerta daitekeela.

Izan ere, lehengoan euskaraz ez dagoela azentu-markarik aditu nion adiskide bati. Kanpoko hitzekin ager litezkeela adierazi nion, eta, horrekin batera, EHUko Zientzia-Fakultatean euskal lerroak abian jarri zireneko kontua gogoratu nuen.

Lehendabiziko urrats haietan, besteak beste, hizkuntza bera egokitzeko beharra ere izaten zen, lexikoan esaterako. Behin batean hiztegian aurkitzen ez genuen hitz batez galdetu genion irakasle bati; eta berak, irrifartsu, “agian asmatuko nuen” erantzun zigun lasai asko. Baina hiztegiaren aldekoez gain, bazegoen bestelako arazorik, eta proposamen bitxirik ere bai.

Hala, iraganeko -n soila eta iraganeko eta erlatibozko -n horiek bereizteko proposamen bat bazebilen orduan. Horren arabera, iraganekoaz gain erlatibozkoa zenari azentu-marka jarri beharko zitzaiokeen. Adibidez, “atzo etorri zen gizona” eta “atzo etorri zén gizona ez zen nire irakaslea”.

Elhuyarkoa [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)]

Ez dakit proposamena Euskaltzaindiara helduko zen, baina argi dago ez zuela aurrera egin. Auskalo baten batek berriro ekingo dion inoiz gaiari.

Ospakizuna Derion

Honez gero badakizu, irakurle lagun horrek: Derioko Seminarioan, Resurreccion Mª de Azkue ikastetxean alegia, egin nituen batxilergoko ikasketak joan den mendean, BUP zenean alegia. Lehen hezkuntzakoak, berriz, Begoñazpi ikastolan (eta bere aitzindari izan zirenetan) .

Euskara izan nuen lehen hizkuntza; ama-hizkuntza, nahi baduzu. Egia esan, gaztelania ere bai, txikitatik bietan moldatu bainintzen. Are, gogoan badut bitartekotza linguistikoa indarrean jartzen nueneko pasadizoren bat (baina hau hurrengo baterako utziko dut).

Euskaldun-zaharra esan genezake hortaz, bilbotar peto-petoa izan arren. Txikitatik euskalduna izanagatik, euskara lantzeari ekin nion jakina, ikastolako kume izanda. Deriora jauzia emandakoan, legez hizkuntz eredurik ez zegoen garaian, nahiz eta ikasketak gaztelaniaz ziren, bagenituen euskarazko eskolak (Jon Kortazar izeneko gazte bat izan zen irakasleetako bat, esaterako) eta bestelako gaietan ere lantzen genuen (besteak beste, Mikel Zarate edo Josune Ariztondorekin).

Deriotik mugitu gabe, ohikoa zen udan euskara lantzen segitzea uztailetan antolatzen ziren Udako Ikastaroetan. Eta halaxe egin nuen urte batzuetan, hamaika kiderekin denborak eta espazioak partekatuz; Labayru Institutoko tituluak ere eskuratu nituen. Gogoan dut erabiltzen zen leloetako bat: dakigunetik ez dakigunera. Orduan ez nuen halakorik espero, baina helduen euskalduntzea izan dut gerora lanbide gainera.

50. urteurrenera helduko aurten Derioko Udako Euskal Ikastaroa (DUEI irakurri dut berriki; irudian ere ikus daiteke). Eta ospatzeko dei bat ere badagoela jakin dut, ekainaren 15erako hain zuzen. Bazkari batekin, jakina. Nik ez dut joaterik izango, baina egun gogoangarria izango da, zalantzarik gabe. Zorionak hemendik, Labayruri, ikastaro horiek sortu eta bultzatu zituztenei eta, zelan ez, partaide izan ziren ikasle eta irakasle guztiei.

Mikel Zarate: kantak eta kontuak

Joan den astean adierazi nizun Mikel Zarateri omenaldi bat egingo zitzaiola bere jaioterrian, Lezaman. Hala izan zen: bertako Kultur Etxea jendez lepo, ekitaldi hunkigarria, hamaika oroitzapen, hainbat eta hainbat ezagun (Derioko harrobia ere emankorra izan omen da), hainbat kanta eta kontu. Izan ere, Mikelekin zerikusia zuten abesti batzuk kantatu ziren bertan, egitarauan adierazitakoari jarraikiz. Eta ustekaberen bat ere izan nuen. Hortaz, Deian Oier Pérez egindako kronika nire ekarpentxoaz osatuko dut.

Juanjo Elezkano (hau ere irakasle izan nuen BUPen), abade eta kantautoreak, Mikelen hitzekin egindako abesti bat aurkeztu zuen; aspaldiko eleizako kantetan ere izan zuten lankidetzarik aspaldi batean; “Jaunari” izeneko diskoa lekuko, eta testuinguru horretan oso ezagunak diren batzuk, gainera (“Eskerrik asko Jauna” edo “Goazen elkarturik” esaterako). Gontzal Mendibilek ere baditu Mikelen hitzekin egindakoak, batez ere bakarka egin zuen bigarren lanean; besteak beste, haietako bat eta izenburua bera ere hari dagozkio: “Hasperen itun“. Zeanuritarrak esan zuenez olerkiengatik ezagutu du nagusiki Mikel. Aipatutako abestietako batzuk Josi Sierra prestatzen ari den dokumentalean agertzekoak dira.

Ekidazu da Lezamako abesbatza; izen hori ere Mikelek berak asmatu eta bere idazlanetan erabilia, “Euzkadi” debekatua zegoen garaietan. Koruak eskainitakoan ere Zarateren hitzak zeuden tartean, eta aspaldi-aspaldi Mocedades taldeak kantatu zuen, “Zure begiak” izenburuarekin. Hitzak, hiru egilerenak dira; lehendabizikoa, Lope de Vega. Bai, ondo irakurri duzu; bere lan batean euskaraz aurkitutakoak dira abestiaren ataletako bat (eta, ez dakit, susmoa dut Mikelek berak aipatu zigula klasean inoiz): “zure begi ederroc en el aztana…” (hona hemen Kike Amonarrizen txioa gai horri buruz)

Natxo de Felipe izan zen azkena. Eta honek ere nik ezagutzen ez nituen kontuak adierazi zituen: Lezamarekiko lotura eta Mikelekiko harremanak… (Josik osorik grabatu zuen). Esandakoen artean, pare bat aipatu, Oskorri sortu aurretikoak: Mikelek itzuli zizkion zituen maitasun-kanta batzuk, badu haren hitzekin egindako abesti bat (“Eta Oskorri sortu zen” diskoan argitaratua: “Zergatik zara zu mitozale” ). Eta handiena: nik uste nuen “Aita semeak” herrikoia zela (Wikipediak ere bai) eta oker nengoen. Bai, sarreraren puntu honetan ez dizut esan behar norenak diren hitzak, ezta? Hori bai, euskalkiaren eta batuaren arteko tira-biraren bat izan omen zen hitzei zegokienez. Oskorrik zabaldu zuen, eta oker ez banago, hit izatera heldu zen.  

Hizkuntza “arraroak”

Ama-hizkuntzaren Nazioarteko Eguna ospatzen da otsailaren 21ean. Wikipedian, esaterako, “lehen hizkuntza” egokiagoa dela azaldu arren eta Kike Amonarrizek ere antzekoa azaldu zuen, gaurko kontua ez da horren ingurukoa, ezta Jone Uriak Berria egunkarian planteatutakoen esparrukoak.

Edonola ere, UNESCOk antolatzen du aipatutako egun hori urtero 1999tik, kultura aniztasuna eta eleaniztasuna sustatzeko asmoz. Horren harira, harritu egin nau El País egunkarian atera den berri bat: “Hay vida más allá del inglés: estos son los idiomas más raros que puedes estudiar“.

Neure buruari galdetu diot ea nork erabakitzen duen zer den arraroa eta zer ez; nork duen horretarako ahalmena eta nork aitortua. Izan ere, bakoitzak duen esperientziaren arabera sumatuko duela, eta ez hizkuntza nagusien betaurrekoak erabilita ezinbestean. Bestela esanda, nagusien “normalitatetik” urruntzen dena izango da arraroa, ezta?

Iturria: Photographer Nazrul Islam. Wikimedia Commons.

Gainera, ohi baino sentiberago egon ninteke agian. Izan ere, MOOC batean ari naiz parte hartzen azken asteotan, eta une honetan lantzen ari garenaren artean, Europako Erreferentzia Marko Bateratuan ageri den bezala, honako hauek daude: ezagutza soziokulturala eta kulturarteko kontzientzia.

Aipatutako online ikastaro ireki masibo horretarako blog bat sortu dut (bai, beste bat). Euskara ikastera hurbil litekeen ikasleriarekin estereotipo eta aurreritzien balizko lanketarako playlist bat sortu dut proposatutako erronketako bati erantzuteko asmoz… eta egon badaudela konturatu naiz. Entzun dut, behin baino gehiagotan, euskara zaila eta arraroa dela, baina, orain arte idatzitakoarekin bat eginez, ez nator bat jakina. Niri, berriz, euskara eta arraroa horrekin, Nafarroa euskararik gabe arraroa litzatekeela datorkit burura.

Beste liburu bat?

Lanbideaz galdetzen didatenean erantzuna ez da erraza izaten. Hobeto esanda, “teknikaria naiz” erantzuna erraza eta laburra da esateko baina ez akaso ulertzeko. Izan ere, administrazio publikoan teknikari zarela adierazteak behin baino gehiagotan “ertzain” izatearen sinonimotzat ju du inoiz solaskideak. Zein arlotan, ba, teknikari, galdetuko diozu agian zeure buruari, irakurle, oraindik ezagutzen ez banauzu. Didaktika-teknikari zehaztu nahiak ere ez duela gehiegi laguntzen ematen dit, egia horixe izan arren.

Horregatik azken boladan argitze aldera zeregin bikoitza dudala esaten dut, Jeckyll eta Hyde izango banintz bezala; tira, bigarren alderdi gaiztorik ez dut uste dagoenik, baina bikoiztasuna egon badago. Izan ere, badut azterketa kontuetan erantzukizunik, eta aldi berean, editore gisa esparru sortzaileagoetan mugitzen naiz.

Nire editore-lanaren ondorengo lehendabiziko liburua atera zenean, 2013an hain zuzen, hemen iragarri nizun: Daniel Cassany, “Sustraietatik zerura”.  Bigarrenaren berri ere eman nizun 2015an, aldizkariaren zenbaki berriarekin eta aldaketekin batera orduan: Nire azken ekoizpenak: Hizpide 87 eta Itzulpen Saila 54.  Hirugarrenari, aldiz, ez nion hemen tokirik eman 2018ko martxoan kaleratu zenean: Gabriel Diaz Maggioliren “Hizkuntza-irakaslea: irakaskuntzarako eta ikaskuntzarako gaitasun metodologikoa”.

6 urte joan dira jada editore-gisa. Aldizkariarekin aurrera egiten dugu, Hizpide aldizkaritik e-Hizpiderako segida eten gabe eta jauzi digitalari erantzunda. Itzulpen Saila bilduman, azken liburua argitaratu dugu oraintsu: Jim Scrivener-en “Ikasgela kudetzeko teknikak” (jatorrizko bertsioan, “Classroom Management Techniques“).

Egia da nire izena ez dela bildumako liburuetan agertzen normalean, propio idatzitako hitzaurrerik ez badago behintzat. Hala ere, egilea pozik dagoela ikusteak asetu egiten nauela onartu behar dizut. Horrez gain, hizkuntzaren irakaskuntzarako beste aletxo bat ekartzeko ahalegina egin dudala uste dut. Ondorioz, ezin esan niretzat beste liburu bat besterik ez dela.