Atzo gauean, sorginei buruzko informazioa bilatzen ari nintzela sarean, Gustav Henningsen ikertzaile daniarrak Galizian 60ko hamarkadan egin zuen argazki zoragarri bat aurkitu nuen: emakume bi, bahe eta artazi batzuez, antzematen ea meigarik –sorginik– ote zegoen euren ingurune hartan. Behinolako Galizia sakon, ilun eta galdua…
Pozarren hartu nuen aurkikuntza hori gogoan nuelako Artziniega (Araba) herrian ere horrelako metodoak erabili izan zirela bestelako garaietan edo, behinik behin, horrela dokumentatu zituela J. M. Barandiaran (1889 – 1991) apaiz antropologoak.
Horrela zioen bere oharretan: «En Arceniega [Artziniega] recurren a los servicios de una mujer de la localidad para saber quién esta embrujado. Ella toma una criba, mete por uno de los orificios unas tijeras hasta su eje, las abre y hace que la criba cuelgue de ellas. Entonces pregunta: “¿Fulano es brujo?”. Si la criba oscila es señal de que la persona nombrada está embrujada»
Galbahea eta artaziak ouija baten modura erabilita…
Etxe edo ingurune batean sorginik bazela susmatzeko nahiko zen gauerdia baino lehenago oilarraren kukurrukua entzutea edo behi baten azalpenik gabeko marru arranguratsua. Edo, beste barik, uste izatea bolada bateko zortea normala baino txarragoa zela: kasuistika hutsa zena sorginkeriei egozten zitzaien.
Artaziak dira, bestetik, sorginen kontrako babes preziatuak, batez ere gurutze itxura hartzen dutenean. Horregatik da hain ohikoa beste kultura askoan umeen burukoaren azpian artaziak jartzea, sorginekiko harresi gisa. Arrazoi beragatik ezartzen dira tximinien beheko partean egur zatiak hartzeko burdinazko suhatzak, gurutze baten forman, tximinia baita euskal tradizioan sorginak etxera sartzeko bide ohikoena.
NONDIK DATOR AKELARRE HITZA? Azkenik, eta bat-bateko lerro hauei amaiera borobildua emateko asmoz, aipatu nahiko nuke argazkia egin zuen Gustav Henningsen dela, seguru asko, sorginei eta sorginen kontrako prozesuei buruz gehien ikertu duen gizakia.
Eta hari zor diogu akelarre hitzaren jatorriaren interpretazioa: Akelarre toponimo zehatza zen lehenbizikoz aipatu zenean 1609ko maiatzaren 22an, Auzitegi Gorenera bidalitako gutun batean. Bertan, Nafarroako hainbat tokitan egindako sorgin-batzarrak deskribatzen dira. Hortik hiru hilera, azken “ustezko sorginak” atxilotu zirenerako, tokiari emandako izen hura generiko bihurtua zuen prozesua zeraman Valle Alvarado inkisidoreak, agian, aker demoniakoarekin lotzeko primeran zetorkiolako. 1609ko maiatz eta abuztu bitartean asmatu zen akelarre hitz arrunta, esan bezala, leku-izen zehatz batetik eratorria. Eta geroztik dokumentu guzti-guztietan aipatuko zen akelarre hitza, amesgaiztozko batzar lizun haiek izendatzeko.
Valle Alvarado inkisidore hari zor diogu Akelarre toponimotik akelarre berba arrunterainoko bilakera. Geroztik, mundu osora zabaldu zen izendapen hori, gaztelaniak ere beretzat hartu zuelako: aquelarre ‘junta o reunión nocturna de brujos y brujas, con la supuesta intervención del demonio ordinariamente en figura de macho cabrío, para sus prácticas mágicas o supersticiosas’.
Hala dio Espainiako RAE Akademiak eta horrek esateak susmo txar guztiak uxatzen ditu. Eta hala ez bada, bahe eta artaziek erabaki dezatela…
