Eguerdian ikusi nuenetik banekien garai batez lur jota utziko ninduela. Eta hala izan zen: arratsalde osoan neska harengan egon nintzen pentsatzen eta, esan diezazueket, loak hartu aurretik azken pentsamendua eta itzarri berriko lehena hari eskaini dizkiodala. Goibel utzi ninduen, bai.
Dena eguerdian hasi zen, Euskaltzaindiko Azkue biblioteka paregabean egon eta gero, Bilboko Arkeologi Museora hurbildu nintzenean. Badakizue Unamuno plazan, Mallonako eskaileretatik igotzen hasia.
ERAKUSKETA. Han eta otsailaren 3a arte, ikusgai jarri dute Erromanizazio garaiko “Mulieres” Emakumeak Augusta Emeritan izeneko erakusketa zoragarria, primerako materialekin. Duela bi mila urteko andre haien bizitzaren ikuspegi domestiko, soziala, funerarioa, estetikoa eta abar erakusten ditu bikainki. Euskal Herriko pieza batzuk dauden arren, ikusgarrienak dira Merida hiritik ekarri dituztenak.
Eta ikusitakoen artean, bazen plaka bat luxuzko marmolean zizelkatua, ume eder baten irudiarekin. Nagusiago izatearen itxurak zituen umea, bizitza arinegi erre ziotelako dirudienagatik. Jarrera sentsual-erotikoan dago, aldare batean eserita, lurtarren eta zerutiarren mundu bateraezinak mihise fin batez banatuak. Hilobi-ingurune batean agertu omen zen plaka hori, esan bezala, Meridan.
Baina piezaren edertasuna alde batera utzita, zer pentsatu eman zidan, haren ederrak gure frustrazioa dakarrelako aldi berean, islatzen duen historia gordinegia delako: Lampas (‘argitsuena’) izeneko neskatxa bati eskaini zitzaion oroitarria eta, herioak hartu zuenean, 13 urteko prostituta zen.
ZAKILAK LEPOKOAN. Museoko erakusketan ikusgai daude, bestetik, emakume dotoreenek idunekoetan eskegitzen zituzten urrezko “bitxi bitxiak”: zakil eta barrabilak, piezatxo txiki batzuetan, soineko-eskoteetan luzitzeko, begirada bekaiztiak sumintzeko.
Egiatan, faloak nonahi margotzen eta erakusten ziren: etxeetan, harresien kanpoaldean… Baina ez bertako emakumeak oso sexuzaleak zirelako, aseezinak gaur pentsa genezakeen bezala: emankortasun edo ugalkortasunaren ikurrak dira zakil horiek, oparotasuna eta ondasuna erakartzeko. Baina, halere, bai: sexuaz lokabe praktikatzen zuten eromataren garai hartan.
PROSTITUZIOA. Baina guztiek ez zuten etxean bilatzen zutena aurkitzen. Eta bai kalean. Maiz. Horregatik gure neskatoak praktikatzen zuen prostituzioa ez zegoen hain gaizki ikusita bezeroa –gizonezkoa– izanda, behintzat noiz edo noiz egiten bazen edo maila sozial behereko –eta ez “bereko”– batekin praktikatzen bazen. Baina sarritan plazer erraz horretara joz gero, behin ohitura bihurtuta, berehala gaitzesten zuen komunitateak, horra arte txalotzen zuen berak. Duela bi mila urteko bizigiro hartan txarrago zegoelako baloratuta jendaurreko irudi txarra, etxetik kanpo eta txortan ibiltzea baino.
Ospe txarra, txarrena, prostitutarentzat zen. Orain bezala, nonahi zeuden baina, aldiberean, ikusezinak ziren sistemarako. Orain bezala, atzerritarrak ziren sarritan. horren adibide, gure neskatoa: hortaz harria grekeraz idatzita egotea.
Putetxeak lupanar deitzen ziren, ‘otseme-tegia’. Otsemeak, lupa-k, ‘las lobas’, prostitutak… zirelako gazte haiek, nahiz eta beraiek ziren eraildako ehiza-piezak. Lupanareak iragartzen ziren etxeen kanpoaldean eta baliteke gure harri-xafla hori, barruan zegoen zerbitzuaren iragarkia izatea.
Baina egiatan ez dakigu zein izan zen Lampas gure neskatxaren kasua. Agian, bere negoziorako etxerik ez bazuen, kalean egingo zuen lan, arkuperen batean, horiek baitziren dohakabe haientzat lantokirik onenak, epelak bezain ezkutatuak. Hortaz forn hitza (`bobeda’) –“horno”-k (‘labea’) duen bera– gerora gaztelaniazko “fornicar” aditza eman duena, jatorrian, ‘ezkontidetik kanpoko sexu harremanak izatea’, ‘adulterioa’.
LAMPAS UMEA. Estremoz (Portugal) aldeko marmolaz egindako oroitarri hori, eder baino ederragoa da, iradokitzailea, fina, sentsibilitatez betea, artistikoa, gorena… arkeologian pieza ezaguna bere tipologia eta kalitateagatik. eta, aldi berean, aparta bezain garestia. Garestiegia…
Horregatik pentsatu nahi dut bere bezero dirudun batek agindu eta ordainduko zuela. Agian aingerutxo hari egindako zatarkeriekin damututa, kontzientziarik bazuen, errukitua hilotza umetu hura nola zurbiltzen ari zitzaion ikustean. Ala, beste barik, jainko eta jainkosen mendekuaren beldur. Otso zahar lizun madarikatua… maltzurkeriaz urratu zuela, behin eta berriz, gazte errugabe haren haragi berri, bizi, garden eta leuna. Txanpon batzuen trukean, txaponik kobratu baldin bazuen…
Antzeko adineko alaba baten aita izan behar da Museon bizi izandako samindura hura ulertzeko. Nik, Lampas… nik ez zaitut inoiz ahaztuko…
Siti tibi terra levis (‘Arin izan dakizula lurra’)
